تحليل شبكه اجتماعي كنشگران محلي در مديريت مشاركتي منابع آب و خاك در روستاهاي قلعه سيد ‌مقيم و خائيز بهبهان

مقدمه و هدف حفظ منابع آب و خاك براي توسعه پايدار، ضروري و اجتناب‌ناپذير است. برنامه‌ريزي براي رسيدن به چنين توسعه‌اي چه در حال و چه در آينده ضرورت دارد. در اين ميان رابطه انسان به‌عنوان سودبر با بوم‌نظام طبيعي بايد در رأس سياستگذاري‌ها و مديريت جامع منابع آب باشد. بر اين اساس لازمه مديريت موفق منابع آب، تغيير رويكرد به سمت مديريت مشاركتي است. موفقيت در طرح‌هاي آبخيزداري بستگي تام به اندازه مشاركت مردم در تصميم‌گيري، اجرا و حفاظت از طرح‌ها دارد. يكي از اجزاء اساسي در تصدي‌گري منابع آب در سطح محلي،  بهره‌برداران محلي از منابع آب هستند و براي شكل‌گيري سازوكار مشاركتي منابع آب، رابطه دوسويه و تعاملي ميان نهادهاي دولتي و اين بهره‌برداران، ضروري است. در اين راستا شبكه‌هاي اجتماعي مي‌توانند به‌شكل مؤثري در مديريت مشاركتي به‌كار روند. هدف از پژوهش حاضر تحليل شبكه اجتماعي بهره‌برداران منابع آب و خاك در روستاهاي خائيز و قلعه سيد مقيم و تعيين قدرت‌هاي اصلي شبكه به منظور اعمال مديريت مشاركتي موفق اين منابع مي‌باشد.     مواد و روش‌ها در اين پژوهش براي بررسي و تحليل ساختار الگوي رابطه‌هاي ميان كنشگران منابع آب و خاك در دو روستاي خاييز و قلعه سيد مقيم از نظريه شبكه اجتماعي و اصول و مباني آن استفاده‌شد. ابتدا با استفاده از پيمايش محلي و پرسش‌نامه، داده‌هاي اعتماد و مشاركت براساس طيف ليكرت (صفر، خيلي‌كم، كم، متوسط، زياد و خيلي‌زياد) جمع‌آوري شد و سپس ماتريس رابطه‌هاي اعتماد و مشاركت تشكيل‌ شد. همچنين، شاخص‌هاي گوناگون شبكه در سه سطح كلان (شامل تراكم، تمركز و اندازه شبكه، اندازه دوسويگي و انتقال‌پذيري پيوندها، ميانگين فاصله ژئودزيك و شاخص E-I)، مياني (شامل مركز پيرامون و تراكم زيرگروه‌ها) و خرد (شامل مركزيت‌هاي درجه ورودي، خروجي و بينابيني) با استفاده از نرم‌افزار UCINET محاسبه و ارزيابي ‌شد. نتايج و بحث براساس شاخص‌هاي به‌دست آمده، شبكه اجتماعي كنشگران در هر دو روستا پايدار و متعادل بود. بنابراين، مي‌توان به‌خوبي در راستاي حفظ منابع آب و خاك گام برداشت. شبكه بهره‌برداران روستاي قلعه سيد مقيم همبستگي بيشتري داشت و در نتيجه براي توسعه پايدار محلي بر فعاليت‌هاي مشاركتي تأثيرگذارتر بود. از سوي ديگر، افراد در قلعه سيد مقيم ‌توانستند با سرعت بيشتري با هم در پيوند باشند و ايجاد اعتماد و فعاليت‌هاي دسته‌جمعي آن‌ها در زمان كمتري انجام ‌شد. همچنين، در هر دو سامان كنشگران كليدي شناخته‌ شدند و بايد با روش شايسته در تصميم‌گيري و مديريت مشاركتي منابع آب و خاك منطقه دخالت ‌داده شوند. نتيجه گيري و پيشنهادها تحليل شبكه اجتماعي، ابزار بسيار مناسبي براي مديران در شناخت بهره‌برداران و رابطه‌هاي ميان آنها است كه در نتيجه مديريت منابع آب را كارآمد مي‌سازد. بر پايه نتايج اين پژوهش براي همبستگي و تحكيم شبكه در خائيز، بايستي كنشگران غيركليدي را براي ايجاد پيوندهاي اعتماد و مشاركت تشويق كرد. ازسوي‌ديگر، مي‌توان با برگزاري كلاس‌هاي آموزشي و ترويجي، مشاركت و اعتماد موجود را حفظ كرد و زمينه را براي ايجاد اعتماد و مشاركت هر چه بيشتر كنشگران، فراهم كرد.