تدوين الگوي مسئله‌يابي راهبردي در نظام جمهوري‌ اسلامي‌ ايران

زمينه و هدف: جمهوري ‌اسلامي ‌ايران ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ كشورها داراي مسائلي مرتبط‌با انتخاب‌هاي تعيين‌كننده و سرنوشت‌ساز است كه به ‌امور كشور سمت‌وسو داده و در طولاني‌مدت، تكليف و جهت حركتي نظام را تعيين مي‌كنند. مقاله حاضر با هدف تدوين الگوي مسئله‌يابي راهبردي در نظام جمهوري‌اسلامي‌ايران، به‌دنبال آن است كه ‌اين مسائل طي چه فرآيندي شكل گرفته، ساخته و پرداخته شده و در دستوركار خط‌مشي‌گذاري يا تصميم‌گيري قرار مي‌گيرند و چه عواملي باعث مي‌شود كه از مجموع مسائل بسيار كه پيش روي خط‌مشي‌گذاران قرار دارد، برخي‌از مسائل مورد‌عنايت واقع شده و به برخي‌از مسائل توجهي نمي‌شود.روش: ﻧﻮع پژوهش ﺣﺎﺿﺮ، كاربردي و رويكرد آن آميخته با روش توصيفي ـ تحليلي است. داده‌هاي پژوهش به دو روش كتابخانه‌اي و ميداني (مصاحبه نيمه‌ساختاريافته و پرسش‌نامه) گردآوري شده و اطلاعات به‌دست‌آمده در بخش كيفي به‌روش تحليل مضمون و با كمك نرم‌افزار مكس. كيودي. اي و در بخش كمي، به‌روش تحليل آماري و با كمك نرم‌افزار اس. پي. اس. اس. تجزيه‌وتحليل شده‌است. روايي تحليل مضمون به‌روش كدگذاري مستقل و پايايي پرسش‌نامه‌ها با آلفاي كرونباخ محاسبه شده و براي نمونه‌گيري در بخش كيفي، از روش نمونه‌گيري هدفمند تا رسيدن به اشباع نظري استفاده شد. مشاركت‌كنندگان در مصاحبه‌ها، 10 نفر از اساتيد خبره در حوزه سياست‌گذاري و خط‌مشي‌گذاري بودند و در بخش كمي نيز پرسش‌نامه‌ها بين 20 نفر از افراد خبره و تحصيل‌كرده در حوزه‌هاي مرتبط توزيع شد.يافته‌ها: الگوي مسئله‌يابي راهبردي در جمهوري‌اسلامي‌ايران تحت‌تأثير مستقيم چهار بُعد اساسي محيطي و زيرمولفه‌هاي آن قرار دارد كه عبارتند از: منابع تشخيص و پيش‌بيني مسائل راهبردي، مشخصه‌ها و ابعاد مسائل راهبردي، عوامل موثر بر مسئله‌يابي راهبردي و معيارهاي راهبردي‌شدن مسائل. هريك از اين ابعاد محيطي، داراي مولفه‌هايي هستند كه پس از بررسي‌هاي ميداني، استخراج و نهايي شده و در الگوي پژوهش به آنها پرداخته شده‌است.نتايج: فراگرد مسئله‌يابي راهبردي، يك فراگرد چرخه‌اي بوده كه از دوران نهفتگي آغاز شده و به دستورگذاري مسائل ختم مي‌شود و با اجراي تصميمات راهبردي و يا خط‌مشي‌ها، منجر به ‌ايجاد و توليد مسائل جديد مي‌شود؛ بنابراين، مسائل پيوسته درحال رشد و نمو هستند و هرچه رشد آنها بيشتر شود، سطح پيچيدگي و در‌هم‌تنيدگي آنها با ساير مسائل نيز بيشتر خواهد‌شد. ازجمله مهم‌ترين عوامل مهم و موثر در الگوي مسئله‌يابي راهبردي را مي‌توان چارچوب‌هاي ذهني و ادراكي كه ذهنيت راهبردي افراد تأثيرگذار را شكل مي‌دهد، حاكميت تفكر راهبردي بر اركان حكومت اعم‌از قواي سه‌گانه، نهادها، ارگان‌ها و احزاب سياسي، توجه به تشخيص عامه مردم و مصلحت عوام، تأثير گروه‌هاي اجتماعي مختلف در جامعه بر سوگيري نظرات و تصميمات سياست‌گذاران، هدايت و مديريت رسانه‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي، رصد و ديده‌باني تحولات محيطي در سطح داخلي و خارجي (بين‌المللي)، وجود زيرساخت‌هاي مادي و معنوي قوي و مُكفي و ارزش‌ها و اهداف راهبردي حاكم بر نظام برشُمرد.