ساخت نظريه حكمراني اخلاقي براساس نهج‌البلاغه

زمينه و هدف: ساختار حكمراني در تعالي و توسعه جوامع حائز اهميت بسيار است؛ ازآن‌رو كه فقدان و ضعف نظريه‌پردازي و الگو‌سازي بومي در عرصه حكمراني و به‌كارگيري الگو‌هاي حكمراني غير هم‌سنخ، بدون توجه به زيرساخت‌هاي فلسفي و فكري آن و يا الگوسازي بر مبناي مفروضات و الگوواره‌هاي نامأنوس با خلقيات جامعه و گاه متعارض با روح تاريخي ـ فرهنگي اجتماع، بستر ناكارآمدي و انحطاط دولت‌‌ها را فراهم مي‌كند. هدف اين پژوهش كشف نظريه حكمراني در كتاب شريف نهج‌البلاغه ‌است.روش: اين پژوهش كيفي است و در آن، از رويكرد حكمي ـ اجتهادي استفاده شده‌است. راهبرد (روش) حكمي ـ اجتهادي كه با كمك روش‌شناسي اسلامي به توليد علوم انساني و اجتماعي مي‌پردازد، هم در بعد حكمي و استدلالي و هم در بعد اجتهادي، اسلامي است. داده‌ها با كدگذاري از متن كتاب نهج‌البلاغه استخراج و در قالب جدول مضامين ارائه شده‌ و براي اعتباريابي مضامين كشف‌شده از روش ژرف‌كاوي متن‌محور (مقابله و مقايسه مضامين با متون) بهره گرفته شده‌است.يافته‌ها: الگوي حكمراني اخلاقي بر پايه ساخت اخلاقي شامل سه ركن حكمراني ـ يعني شهروندان، كارگزاران حكومتي و ساخت نظام حكمراني (سياستگزاري و اجرا) ـ است. بي‌شك، بن‌مايه شكل‌گيري حكمراني اخلاقي، ساخت انسان اخلاقي است. در الگوي حكمراني اخلاقي، اين انسان گاه در نقش يك فرد و شهروند و گاه يك فعال اجتماعي و كارگزار حكومتي حضور دارد. امام‌علي‌(ع) در فرازهاي فراواني از نهج‌البلاغه اين دو ساحت را با ويژگي‌هاي جزئي آن توصيف كرده‌است. ساحت سوم در الگوي حكمراني اخلاقي، ناظر بر رسميت‌بخشيدن به جريان حكمراني فراتر از سطح فرد است. اين سطح ناظر بر ماهيت خط‌مشي‌گذاري و ساختار اجرايي است.نتيجه‌گيري: مضامين به‌دست‌آمده از متن نهج‌البلاغه، دو الگوي حكمراني مطلوب (علوي) و نامطلوب (اموي و سوء) را ترسيم مي‌كند. براساس رويكرد حكمي ـ اجتهادي، اين دو نوع حكمراني را مي‌توان به‌عنوان الگوي محقق (حكمراني سوء) و الگوي مطلوب (حكمراني اخلاقي) تصور نمود. از نگاه امام‌علي‌(ع) و اسلام نبوي، اخلاق امري كليشه‌اي نيست بلكه اساس و متن حكمراني است و ماهيت اين حكمراني، حاكي‌از نقش اخلاقيات در تنظيم‌گري روابط بين شهروندان و حاكمان است.