مطالعۀ ساختار معماري و تاريخ‌گذاري استودان گبرها (برج خاموشي ري)

يكي از شيوه‌هاي دفن مردگان در آئين زردشتي، خورشيدنگرشني و قرار دادن مردگان در برج‌هاي خاموشي است. با استناد به متون كلاسيك و يافته‌هاي باستان‌شناسي، اين سنت تدفيني در آئين زردشتي از آغاز دورۀ تاريخي تا به امروز گزارش شده است. تاكنون مطالعات معدودي راجع‌به برج خاموشي ري انجام گرفته است. اين مطالعات اغلب به توصيف محوطه و ويژگي‌هاي معماري آن پرداخته است؛ لذا از وراي آن نمي‌توان از تحول ساختار معماري و تاريخ ساخت محوطه دركي جامع به‌دست آورد. اين پژوهش از يك‌سو، تلاش مي‌كند تحول ساختار معماري برج خاموشي ري از سده‌هاي نخست تا سده‌هاي متأخر اسلامي را ارزيابي كند؛ و از سويي ديگر، درپي دستيابي به شواهدي راجع‌به تاريخ نسبي ساخت محوطه است. بر اين‌اساس، پژوهش حاضر تلاش مي‌كند به دو پرسش پاسخ دهد؛ ۱) ساختار معماري برج خاموشي ري چگونه بوده است و چه تحولات معماري در آن صورت گرفته است؟ ۲) با استناد به منابع نوشتاري و مطالعات مقايسه‌اي، برج خاموشي ري در چه برهۀ زماني ساخته شده است؟ در راستاي پاسخ به پرسش‌هاي فوق، از رويكرد توصيفي-تحليلي استفاده شده است. مطالعات ميداني و كتابخانه‌اي به‌همراه بررسي مقايسه‌اي مهم‌ترين روش‌هاي گردآوري اطلاعات در پژوهش پيشِ‌رو است. اين پژوهش نشان مي‌دهد برج خاموشي ري مربوط به سده‌هاي نخست اسلامي است و تا سده‌هاي متأخر اسلامي نيز حيات داشته است؛ به‌علاوه، بررسي مقايسه‌اي ساختار معماري محوطه، ضمن تأييد تاريخ‌گذاري پيشنهادي، برج خاموشي ري را همراه با برج خاموشي كوهستان يزد و دخمۀ قديمي كرمان در يك نسل مشخص از برج‌هاي خاموشي قرار مي‌دهد. نسلي كه ادامۀ نسل برج‌هاي خاموشي پيش از اسلام و نمايندۀ برج‌هاي خاموشي سده‌هاي نخست اسلامي است.