تحليل باستان‌شناختي فرآيند شكل‌گيري، توسعه و فروپاشي كهن‌شهر پريم (فريم) براساس مطالعۀ تطبيقي متون و يافته‌هاي باستان‌شناختي

دشت ميان‌كوهي فريم از توابع بخش دودانگه، در 60كيلومتري جنوب شهرستان ساري واقع است. كهن‌شهر فريم از آغاز دوران اسلامي، از جايگاه شهري و اهميت سياسي و نظامي برخوردار بود. اشارۀ منابع به مقام فريم در جايگاه تختگاه و انتساب عناويني مانند: شهر، قصبه و دارالملك، از موقعيت سياسي اين شهر طي سده‌هاي نخستين حكايت دارند. عوامل ژئوپليتيكي، قابليت‌هاي نظامي و سياسي را بايد از علل مكان‌يابي فريم به‌شمار آورد. الگوي شهرسازي فريم را باتوجه به حيات سنت‌هاي پيشااسلامي طي سده‌هاي نخستين، بايد وام‌دار شهرسازي تاريخي دانست. طبق شواهد و مستندات، وجود بناهاي‌حكومتي و يادماني، سازه‌ها و محلات‌شهري از رواج نظام سه‌گانۀ شهري در فريم نشان‌دارد. نظر به اهميت فريم، تاكنون پژوهش‌هاي متمركزي باهدف شناخت ساختارهاي شهري آن صورت نگرفته است؛ از اين‌رو، با استناد به منابع تاريخي و اندك شواهد باستان‌شناختي، تلاش شد تا مهم‌ترين متغيرهاي مؤثر در شكل‌گيري، شكوفايي و زوال شهر موردشناسايي قرارگرفته و پيشنهادهايي پيرامون سازمان فضايي آن مطرح‌شود. دستيابي به داده‌هاي مذكور با استفاده ‌از روش توصيفي-تحليلي و تحليل‌ تاريخي صورت‌گرفت. نقش فريم در تحولات سياسي منطقه با تكيه‌بر شواهد باستان‎شناختي و قرائن تاريخي ديگر پرسش اين پژوهش است. موقعيت فريم به‌عنوان تختگاه اسپهبدتبرستان و نقش حاكمان آن در كنار ديگر قدرت‌هاي سياسي به‌هنگام تصميم‌گيري‌هاي مهم، از مرتبۀ پراهميت فريم در نظام سياسي تبرستان آن‌روز حكايت ‌دارد. تعامل اسپهبدان‌ تبرستان با يك‌ديگر و نيز با استنداران ‌رويان در تصميمات سياسي-حكومتي، حاكي از نقش تعيين‌كنندۀ فريم، در سازمان سياسي تبرستان آن‌روزگار است؛ علاوه‌بر اين، نزديكي به مراكز مهم سياسي مانند: ساري، تميشه، آمل و ولايت استارآباد موجبات اعزام سريع نيروهاي نظامي به شهرهاي مذكور يا شهرهاي جنوب‌البرز را به‌هنگام تهديد فراهم مي‌كرد. نتايج مطالعات بيانگر آن است موقعيت طبيعي و توپوگرافي مناسب، موقعيت ژئوپليتيكي، موقعيت سياسي، نزديكي به ديگر مراكز مهم سياسي، رواج اقتصاد كشاورزي و دامپروري از مهم‌ترين عوامل شكل‌گيري و توسعۀ فريم محسوب مي‌شوند. طبق شواهد، مركز شهر قديم فريم منطقه‌اي به وسعت هزارمترمربع به مركزيت شاه‌نشين را دربر مي‌گيرد. شكوه فريم متأثر از عوامل سياسي و طبيعي، از پايانيِ سدۀ پنجم هجري‌قمري رو‌به‌افول گذاشت. سرانجام ظهور دولت‌صفويه در سدۀ 10ه‍.ق.، به حيات شهرهاي ملوك‌الطوايفي تبرستان، ازجمله فريم پايان داد.