بيماري تيفوس در ايالت آذربايجان در دوره قاجار (1796-1925)

تيفوس يك بيماري مشترك بين انسان و حيوان است كه توسط شپش يا كنه يا موش به انسان منتقل مي‌شود. نوع كنه‌اي آن بيشتر در مناطق سردسير چون ايالت آذربايجان كه وضعيت زندگي مردم تا حدي غير بهداشتي و كنه هم به صورت بومي در آن فراوان بوده شايع بوده است. اين بيماري در تاريخ ايالت آذربايجان به دو صورت بيماري محلي و بيماري اپيدمي ظاهر شده و باعث تلفات بسياري گرديده است. اقدامي نيز براي مقابله با آن در دوره قاجار صورت نگرفته است و مردم به نوعي با بيماري تيفوس به عنوان يك بيماري بومي و محلي كنار آمده بودند و تلفاتش هم محدود بود؛ اما با آغاز جنگ جهاني اول در ۲۸ ژوئيه ۱۹۱۴ شيوع اپيدمي بيماري تيفوس به خاطر كمبود مواد بهداشتي و پاك كننده در ايالت آذربايجان به شدت سير صعودي پيدا كرد و در مارس 1917 در كنار سه عامل قحطي، بيماري‌هاي وبا، و آنفولانزاي اسپانيايي شايع شد و تا 1918 با پايان جنگ جهاني اول تلفات بسياري بر جاي گذاشت. در اين مقاله ابتدا به بررسي تاريخچه بيماري تيفوس در جهان پرداخته و سپس به بررسي تاريخچه بيماري بومي و محلي تيفوس در ايالت آذربايجان در دوره قاجار (1796-1925) و در نهايت به بررسي نقش شيوع اپيدمي بيمارى تيفوس در خلال جنگ جهاني اول در كنار ساير عوامل چون وبا، آنفولانزاي اسپاتيايي، قحطي بزرگ، سوءتغذيه و فقر غذايي كه نقش بسياري در شدت شيوع اين بيماري و كشتار در ميان ايرانيان ايالت آذربايجان داشته مي‌پردازيم.