«مواد ثلاث» بر مبناي سه رويكرد فلسفي صدرالمتألهين

انديشۀ صدرالمتألهين در سير تكامل خود، سه رويكرد را شاهد بوده است؛ نگرش اصالت ماهوي، نگرش اصالت وجودي با نگاه وحدت تشكيكي و نگرش اصالت وجودي با نگاه وحدت شخصي. مبحث «مواد ثلاث» بتبع اين سه رويكرد فلسفي صدرايي، دچار تحول اساسي شده است. در مرتبه ‌يي متناسب با رويكرد اول، مقسَم، ماهيت است و به «وجوب، امكان و امتناع» تقسيم ميشود. مراد از امكان در اين مرتبه، امكان ماهوي است. در رويكرد دوم، مواد سه گانۀ مرسوم، به وجوب و امكان ارتقا مي يابند. مراد از امكان در اين مرتبه، امكان فقري و وجودي است. در رويكرد سوم، اين سه ماده، به دوگانۀ «حق و باطل» تحول پيدا ميكنند. تعبير «حق» در اين مبحث، با سه معناي ديگر از «حق» كه در رويكرد سوم مطرح شده است ـ‌يعني تقدم بالحق، وجود حق و وحدت حقه‌ـ اشتراك معنوي و اتحاد مصداقـي، و با حـق مطـرح در ام‌القضايا، رابطـۀ «مَثَل و ممثـل له» دارد؛ يعنـي ام‌القضايا مَثل حـق‌تعالي در ميـان قضاياست. از حق‌تعالي به احق‌الوجودات و از اصل عدم تناقض، به احق الاقاويل و احق‌الاوايل تعبير ميشود. همۀ «حق»هاي ياد شده، بر اساس مباني رويكرد فلسفي سوم صدرالمتألهين، قابل طرحند.