تحليل تطبيقي تفسير القمي و تفسير الصافي در مسأله‌ آيات مستثنيات

بررسي تطبيقي تفسير قمي و تفسير صافي تفاوت عملكرد مؤلفان آنها در قبال آيات مستثنيات (آياتي كه نزول آنها برخلاف نزول كل سوره تلقي مي‌شود) را بازمي‌نماياند. اهميت و ضرورت چنين تطبيقي از آن روست كه در نگاه سطحي و ابتدايي چنين تصور مي‌شود كه مفسران در تفاسير روايي، بي هيچ اجتهادي، صرفاً به گردآوري روايات مرتبط با الفاظ و عبارات آيات پرداخته‌اند. برخلاف اين تصور، شواهد نشان مي‌دهد كه مؤلفان تفاسير روايي، همچون ديگر مفسران، با تأثيرپذيري از شرايط زمينه‌اي، در راستاي كشف مراد آيات اجتهاد كرده‌اند و دست به گزينش و چينش روايات زده‌اند. رهاورد اين تحقيق حاكي از افزايش تعداد آيات مستثنيات در تفسير صافي نسبت به تفسير قمي است، امري كه در پرتو جريان افزايش تعداد مستثنيات در تأليفات قرآن‌پژوهان و مفسران در گذر زمان تحليل مي‌شود و ناشي از اقتباس فيض از مجمع‌البيان طبرسي است. خلط ميان معيار مكان و زمان در تعيين سور مكي و مدني، پيش‌فرض‌هاي نادرست قرآن‌پژوهان همچون عدم مواجهه پيامبر (ص) با اهل‌كتاب پيش از هجرت و ذكر اسباب نزولي كه پذيرش صحت آنها محل ترديد است از مهم‌ترين زمينه‌هاي اثرگذار بر اين تفاوت عملكرد است.