دارايِ وجود ‌بودنِ وجود و استدلال تسلسل

صدرا در أسفار استدلالي را عليه موجوديت وجود به سهروردي نسبت مي‌دهد كه از اين قرار است: «موجود» يعني داراي وجود؛ حال اگر وجود موجود باشد داراي وجود است و از تكرار اين استدلال، تسلسل وجودها لازم مي‌آيد؛ پس وجود موجود نيست. حاميان حكمت متعاليه پس از صدرا و تقريباً همه معاصران اين استدلال را به تبع صدرا به سهروردي نسبت داده‌اند. دلايلي تاريخي مي‌آورم كه اين استدلال از آنِ سهروردي نيست. مشخصاً سهروردي نسخه‌هاي متفاوت اين استدلال را به مخالفان اتباع مشائيان و خصوصاً ابن سهلان نسبت مي‌دهد. بيش از اين، او اظهار مي‌كند كه اتباع مشائيان به اين استدلال‌ها پاسخ‌هاي درخور داده‌اند. شواهدي ارائه مي‌كنم اين انتساب‌هاي سهروردي مقرون به صحت هستند. همچنين با تحليل استدلال‌هاي تسلسل سهروردي نشان مي‌دهم كه هيچ‌كدام از استدلال‌هاي تسلسلي كه سهروردي بر آن صحه گذاشته است، مبتني بر مقدمه‌اي درباره مفهوم «موجود» نيستند. به جاي آن اين استدلال‌ها همگي داراي مقدمه‌هاي متافيزيكي اصيلي هستند. از اين يافته‌ها نتيجه مي‌گيرم كه استدلال تسلسل ياده شده تفسير نادرستي از متن سهروردي در حكمة الإشراق است. ريشه اين تفسير نادرست را مي‌توان تا شرح قطب رازي رديابي كرد. در ادامه تفسير مطلوبي از استدلال او در حكمة الإشراق ارائه مي‌كنم. دلايلي اقامه مي‌كنم كه اين استدلال دشوارتر از آن است كه از ابتدا به نظر مي‌رسيده است: به نظر مي‌رسد كه اين استدلال تسلسل راه گريز ساده‌اي جز قائل شدن به وحدت شخصي وجود براي حامي موجوديت وجود باقي نمي‌گذارد.