تحليل يكپارچۀ طرح ويژۀ بهسازي و نوسازي مسكن روستايي به روش DPSIR در ايران

ارزيابي و برنامه‌ريزي مسكن روستايي، به‌دليل ماهيت چند عملكردي زيستي ـ معيشتي آن، امري پيچيده است. گرايش‌هاي متغير روستاييان از مسكن در گذر زمان و نيز رويكردهاي غيرمشاركتي، اثبات‌گرايانه، و از بالا به‌ پايين برنامه‌هاي توسعه‌ مسكن، بر پيچيدگي آن افزوده و باعث كاهش كارايي و بروز ناهمسازي‌هايي ميان وضعيت اجرا با اهداف محتوايي و فرايندي برنامه‌ها شده است؛ ارزيابي، به‌مثابه‌ روشي سيستماتيك براي آسيب‌شناسي برنامه‌ها، ابزاري مؤثر در بهبود و‌ بهنگام‌سازي آنها به‌شمار مي‌رود. «طرح ويژه بهسازي و نوسازي مسكن روستايي» يكي از مهم‎ترين سياست‎هاي تأمين مسكن روستايي است. هدف يا دستور كار در پژوهش حاضر، تحليل يكپارچه و ريشه‌يابي علل وقوع ناهمسازي‌هاي احتمالي محتوايي و فرايندي وضعيت اجرا با اين طرح است. در چارچوب روش‌شناسيِ ‌پژوهش، با استفاده از پيمايش تصادفي و نيز روش طبقه‌بندي هدفمند، 31 استان كشور در قالب 4334 پرونده‌ مسكوني به‌وسيله‌ مدل سنجشي منتخب، متشكل از معيارها و شاخص‌هاي چندگانه، ارزيابي شدند. بنابر نتايج پژوهش، علي‌رغم موفقيت‎هاي نسبي طرح ويژه‌ يادشده، مهم‌ترين دلايل وقوع ناهمسازي‌ ميان طرح و اجرا تمايل نداشتن دفاتر طراحي به طراحي و ترويج الگوهاي متناسب، نوآورانه، و به‎روزشده، و نيازمحور و كم‌توجهي به مسكن معيشت‌محور و نيازهاي معيشتي در طراحي است. همچنين مي‌توان به ناكارآمدي و پياده‌سازي ناصحيح سازوكارهاي تخصيص سهميه و احراز شرايط متقاضيان، آسيب‌هاي مراحل «طراحي، نظارت، و اجرا» و فقدان تناسب بين نيروي انساني استاني و شهرستاني با حجم كار افزايش‌يافته در طرح ويژه اشاره داشت. برگزاري دوره‌هاي آموزشي تكراري بدون تناسب با مسئله‌ اصلي در برخي از مناطق و اجراي ناكارآمد موضوع توانمندسازي از سوي مجريان محلي و وجود مطالبات و معوقات بانكي از ديگر مسائل است. درنهايت اصول راهبردي به‌منظور بهبود و ارتقاي سازوكارهاي‌طرح ويژه پيشنهاد شده است.