تحليل وجود شناختي قاعدۀ «العلم بالعله‌ يستلزم العلم بالمعلول» با تأكيد بر مباني حكمت متعاليه

مطالعه تحليلي قواعد فلسفي در پرتو مطالعه تاريخي آنها، هم زمينۀ فهم بهتر آنها را فراهم مي‌آورد و هم ميزان تأثّر آنها از مكاتب و آراي فلسفي را به خوبي آشكار مي‌سازد. از جمله قواعد مهم و پركاربرد در حكمت اسلامي قاعدۀ «العلم بالعلّه‌ يستلزم العلمَ بالمعلول» است. پيوند اين قاعده با دو مسأله اصالت وجود و حقيقت علم و تحولات اين دو در حكمت اسلامي، ضرورت بازخواني اين قاعده را آشكار مي‌سازد. نوشتار پيش رو، نخست پيشينۀ اين قاعده را از نظر گذرانده و به تبيين اين مهم مي‌پردازد كه علم به علت در چه صورتي مستلزم علم به معلول است. آنگاه با توجه به سير تاريخي آن به تبيين ادله اقامه شده بر آن پرداخته؛ و در پايان، به مهم‌ترين كاربردهاي اين قاعده اشاره مي‌كند. علم حضوري به معلول در پرتو علم حضوري به علت، اقامه براهيني نو بر اين قاعده بر اساس مباني حكمت متعاليه و بيان تفاوت آن با قاعدۀ «ذوات الأسباب لاتعرف إلا بأسبابها» از جمله مهم‌ترين دستاوردهاي اين مقاله است.