بازخواني وجوه اشتراك و افتراق بين انديشۀ ايرانشهر و شهر ايراني ـ اسلامي

اصول، قواعد و الگوهاي انتظام‌‌‌بخش در شهر ايراني _ اسلامي، همواره يكي از دغدغه‌‌‌هاي شهرسازي در ايران است. انتظام شهر ايراني ـ اسلامي در هماهنگي و اشتراك گفتماني ايران و اسلام در شهر است؛ به‌طوري كه شهر برپايۀ اصولي شكل گيرد كه برگرفته از تعاليم اسلامي بوده و همچنين از جهان‌بيني و فرهنگ جامعۀ ايراني تأثيرپذير باشد. هويت حاصلۀ اين شهر مبين اين امر است كه عمل به قوانين و احكام شريعت در كنار حكمت ايراني زندگي در شهري را رقم مي‌زند كه راه رسيدن به سعادت و آرامش را براي ساكنانش فراهم كرده است. پس از پذيرفتن اين امر كه شهر ايراني ـ اسلامي تجلي كالبدي حكمت ايراني در چهارچوب مباني و اصول اسلامي است، تنها نكتۀ مبهم در اين ميان، روشن‌نبودن نسبت و چگونگي رابطه بين انديشۀ ايرانشهري و شهر ايراني ـ اسلامي و شاخص‌هاي اين دو مفهوم است. پژوهش حاضر درصدد است با بررسي اشتراك و افتراق ميان اين دو، از راه بررسي شهر هاي ايراني دو دورۀ تاريخي قبل و بعد از اسلام با روش توصيفي ـ تحليلي و تحليل محتواي متون با رويكرد كيفي و شيوه‌هاي مطالعۀ اسنادي و كتابخانه‌اي سهم هريك از اين دو را مشخص كند و شاخص‌ترين اشتراكات را بيان دارد تا بتوان به چهارچوبي در اين زمينه دست يافت. نتايج اين پژوهش مهم‌ترين افتراق اين دو رويكرد را انديشۀ ايرانشهري مبتني‌بر الگوي شهرياري و پادشاهي قلمروي ايرانيان بيان كرده است؛ اما مباني شهر اسلامي بر اعتقادات، احكام و اخلاق اسلامي استوار است. همچنين ايرانشهر در قلمرو جغرافيا، مناطق و شهرهاي ايران در دوره‌‌هاي قبل و بعد از اسلام بوده و ‌بر فرهنگ ايراني ـ اسلامي مبتني است. در شهر ايراني ـ اسلامي نيز ضمن تأثيرپذيري از فرهنگ اسلامي و امتزاج آن با ويژگي‌هاي بومي مناطق مختلف، سبك‌ها و الگوهاي گوناگوني در ابعاد مختلف خلق شده است.