برآورد تمايل به پرداخت براي حفاظت و احياء گياهان دارويي مناطق جنگلي ثلاث باباجاني با استفاده از روش ارزش‌گذاري مشروط (CVM)

سابقه و هدف: توجه به فرآورده‌هاي فرعي جنگل‌ها و مراتع به‌ويژه گياهان دارويي مي‌تواند سبب توسعه پايدار و تقويت جنبه‌هاي اقتصادي و اشتغال براي جوامع محلي و بهره‌برداران گردد. گياهان دارويي نقش به‌سزايي در سلامت جامعه و درمان بيماري‌ها دارند. عدم توجه به حفظ ذخاير توارثي دارويي در عرصه‌هاي منابع طبيعي، پيامدهاي فاجعه‌باري را در زير بخش منابع طبيعي كشور در پي خواهد داشت كه از آن جمله مي‌توان به روند سريع انقراض گونه‌ها و فرسايش شديد ژنتيكي اشاره كرد. ازاين‌رو، اين مطالعه با هدف برآورد ارزش حفاظتي و تمايل به پرداخت افراد براي حفاظت و احياي گياهان دارويي انجام شده است.مواد و روش‌ها: منطقه ثلاث باباجاني در غرب استان كرمانشاه براي انجام اين پژوهش انتخاب شده است. پوشش گياهي اين منطقه عمدتاً به‌صورت مشجر بوده و در واقع قسمت اعظم مساحت منطقه را جنگل‌هاي انبوه دربر گرفته است. منطقه ثلاث باباجاني به دليل برخورداري از توپوگرافي متنوع شاهد انواع رويشگاه‌هاي جنگلي و گياهان دارويي مرتعي و جنگلي است. آنغوزه، آويشن، زالزالك، افسنطين، سريش، نسترن كوهي، بابونه، بنفشه معطر، بلوط، چويل، كنگر، پونه، شيرين‌بيان و ... ازجمله گياهان دارويي اين منطقه است. از روش ارزش‌گذاري مشروط براي برآورد ارزش‌هاي غيراستفاده‌اي (حفاظتي) گياهان دارويي در اين مطالعه استفاده گرديد. همچنين براي اندازه‌گيري تمايل به پرداخت افراد براي حفاظت از گياهان دارويي منطقه، از پرسش‌نامه انتخاب دوگانه دوبعدي استفاده شد. پرسش‌نامه در دو بخش شامل ويژگي‌هاي اجتماعي- اقتصادي افراد (سن، جنسيت، ميزان تحصيلات، شغل، تعداد افراد خانواده، ميزان درآمد و ساير ويژگي‌هاي پاسخگويان) و سؤالات مربوط به ميزان تمايل به پرداخت پاسخگويان طراحي شد. نمونه‌گيري به صورت تصادفي ساده و از بين ساكنان منطقه ثلاث باباجاني در سال 1396 انتخاب شده است. تعداد نمونه با استفاده از فرمول كوكران353 پرسش‌نامه تعيين شده است. براي اندازه‌گيري ميزان تمايل به پرداخت افراد، از مدل لوجيت استفاده شد و براساس روش بيشينه راست‌نمايي، پارامترهاي اين مدل برآورد شده است.نتايج: نتايج نشان داد كه 64% از افراد مصاحبه‌شونده مرد و 36% آنان را زنان تشكيل مي‌دهند. متوسط سني پاسخگويان 27.88 سال، ميانگين بعد خانوار پاسخگويان 4.46 و حداقل و حدكثر آنها به‌ترتيب 1 و 10 نفر است. نتايج نشان داد بيش از 76% افراد(269 نمونه)، حاضر به پرداخت مبلغي براي حفاظت و احياء گياهان دارويي هستند و متوسط تمايل به پرداخت ساليانه هر فرد براي حفاظت و احياء گياهان دارويي در حدود 5269 تومان (با توجه به ميانگين بُعد خانوار (4.46 نفر) برابر 23500 تومان براي هر خانوار در سال) بدست آمده است. متغيرهاي بُعد خانوار و ميزان پيشنهاد با اطمينان 95% داراي اثر منفي معني‌دار و متغيرهاي درآمد، جنسيت، ميزان تحصيلات، حامي حفاظت از منابع طبيعي (علاقه به محيط‌زيست) و شناخت حفاظت از گياهان دارويي و ارتباط آن با توسعه پايدار (دانش و آگاهي حفاظتي محيط‌زيست) با اطمينان 95% از مهمترين عوامل تأثيرگذار مثبت معني‌دار بر تمايل به پرداخت افراد براي حفاظت از گياهان دارويي هستند. متغيرهاي سن، وضعيت تأهل، شغل، عضويت در سازمان‌هاي زيست محيطي و نگرش‌ها و تمايلات زيست‌محيطي تأثيري بر پذيرش مبلغ پيشنهادي براي ارزش حفاظتي گياهان دارويي نداشتند. مقدار آماره‌‌ نسبت راست‌نمايي (280.39) نشان مي‌دهد كه تغييرات توضيح داده شده به‌وسيله الگوي لاجيت، در سطح بالاتر از 1% معني‌دار شده است. درصد پيش‌بيني صحيح الگوي برآورد شده نيز 75% است و از آنجا كه مقدار درصد قابل پيش‌بيني صحيح براي الگوي لاجيت برابر با 70% است، مقدار درصد پيش‌بيني صحيح بدست آمده در اين الگو مطلوب به نظر مي‌رسد. ازاين‌رو، اين الگو براي تجزيه‌وتحليل‌هاي بعدي قابل اعتماد است. ضريب تعيين مك‌فادن نيز نشان مي‌‌دهد كه متغيرهاي توضيحي مدل، بخوبي (حدود 0.87) تغييرات متغير وابسته را توضيح مي‌‌دهند.نتيجه‌گيري: از نظر مديريتي، اين مطالعه به نتايج اميدواركننده‌اي دست يافته است. زيرا نشان داد افراد جامعه نسبت به اهميت حفاظت از گياهان دارويي آگاهي دارند و تمايل به پرداخت قابل ‌توجهي براي حفاظت و احياء اين منابع ارزشمند وجود دارد. بنابراين، پيشنهاد مي‌شود دولت به منظور حفاظت، احياء و توسعه گياهان دارويي مناطق جنگلي منطقه مورد مطالعه توجه بيشتري به مشاركت مردمي داشته باشد.