مقايسه اجزاي اسانس جمعيت‌هاي خودرو بابونه (Matricaria chamomilla L.) با معادل كاشته شده آنها

سابقه و هدف: بابونه (Matricaria chamomilla L.) به‌دليل كاربرد فراوان در صنايع مختلف غذايي، دارويي و آرايشي-بهداشتي از گياهان دارويي مهم به‌شمار مي‌رود. خواص بيولوژيك بابونه به اجزاي اسانس، به‌ويژه كامازولن و آلفا-بيزابولول اكسيد A و فلاونوئيدهاي آن، به‌ويژه آپيژنين و لوتئولين نسبت داده مي‌شود. ارزيابي جمعيت‌هاي گياهي خودرو متعلق به مناطق مختلف جغرافيايي در محل (بررسي نمونه‌هاي خودرو) و خارج از محل (بررسي نمونه‌هاي خودرو در شرايط زراعي)، براي به‌نژادي گياه و گزينش ژنوتيپ‌هاي اميدبخش گام بسيار مهمي است. از سويي كشت‌ و ‌اهلي كردن گياهان خودرو در شرايط زراعي موجب بهبود عملكرد گياه شده و از برداشت بي‌رويه و انقراض گياه جلوگيري مي‌كند. در اين پژوهش به بررسي تنوع كمّي و كيفي اسانس برخي جمعيت‌هاي خودرو بابونه و كاشته شده همين جمعيت‌ها در شرايط زراعي پرداخته شد.مواد و روش‌ها: گل و بذر 15 جمعيت‌ خودرو بابونه از رويشگاه‌هاي طبيعي كشور شامل 12 جمعيت از استان‌ خوزستان (Kh1-12)،2 جمعيت از استان فارس (F1-2) و 1 جمعيت از استان بوشهر (F3) در سال 1400-1399 جمع‌آوري گرديد. گل‌ها براي اسانس‌گيري و بذرها براي كشت در مزرعه در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي (تيمار= ژنوتيپ) با 3 تكرار استفاده شدند. مزرعه تحقيقاتي واقع در ايستگاه تحقيقات البرز وابسته به مؤسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع كشور (استان البرز) به‌عنوان محل كشت بدون اضافه كردن هيچ كودي به خاك در نظر گرفته شد. بذرها با فواصل 15 سانتي‌متر بين خطوط كاشت و 15 سانتي‌متر بين بوته‌ها روي خطوط كاشت به‌صورت مستقيم كاشته شدند (فروردين 1401). آبياري به‌صورت قطره‌اي و وجين علف‌هاي هرز به صورت مكانيكي انجام شد. برداشت دستي گل‌ها همراه با كمتر از 5 سانتي‌متر دمگل در مرحله بيشتر از 70% گلدهي انجام شد. اسانس‌ گل‌هاي سايه-خشك به روش تقطير با آب (دستگاه كلونجر) به‌مدت 3 ساعت استخراج شد و آناليز كمّي و كيفي آنها با استفاده از دستگاه‌هاي گاز كروماتوگرافي و گاز كروماتوگرافي متصل به طيف‌سنج جرمي انجام شد.نتايج: نتايج نشان داد، هيدروكربن‌هاي سسكوئي‌ترپن، سسكوئي‌ترپن‌هاي اكسيژنه و دي‌استيلن‌ها بيشترين درصد تركيبات اسانس در هر دو گروه نمونه‌هاي خودرو و كاشته شده را تشكيل مي‌دادند. دو تركيب مهم اسانس بابونه شامل كامازولن (از هيدروكربن‌هاي سسكوئي‌ترپن) و آلفا-بيزابولول اكسيد A‌ (از سسكوئي‌ترپن‌هاي اكسيژنه) در گياهان كاشته شده بيشتر از نمونه‌هاي خودرو بودند. در نمونه‌هاي خودرو، بيشترين ميزان (%) كامازولن (5.3%) و آلفا-بيزابولول اكسيد A (21.5%) به‌ترتيب در جمعيت‌هاي Kh8 و Kh4 و در نمونه‌هاي كاشته شده، بيشترين ميزان كامازولن (11.1% و 11.0%) به‌ترتيب در جمعيت‌هاي Kh7 و Kh3 و بيشترين مقدار آلفابيزابولول اكسيد A (32.3%) در جمعيت F-2 به‌دست آمد. به‌طور كلي، اجزاي عمده اسانس (%) در جمعيت‌هاي كاشته شده و خودرو شامل آلفا-بيزابولون اكسيد A (خودرو: 40.1% (F1) تا 64.5% (Kh3) و كاشته شده: 29.8% (F2) تا 56% (Kh3))، آلفا-بيزابولول اكسيد A‌ (خودرو: 5.8% (Kh5) تا 21.5% (Kh4) و كاشته شده:10.3% (Kh3) تا 32.3% (F2))، E-بتا-فارنزن (خودرو: 6.1% (Kh3) تا 23.3% (Kh8) و كاشته شده: 6.9% (Kh1) تا 15.6% (F3))، Z-اسپيرو اتر (خودرو: صفر (F1) تا 16.1% (Kh1) و كاشته شده: 9.1% (Kh7) تا 15.1% (Kh13)) و كامازولن (خودرو:1.6% (Kh6) تا 5.3% (Kh8) و كاشته شده: 4.7% (Kh6) تا 11.1% (Kh7)) بودند. همچنين، درصد اسانس با تفاوت قابل ملاحظه‌اي در نمونه‌هاي كاشته شده (0.9% (Kh5) تا 1.4% (Kh13)) بيشتر از خودرو (0.1% (Kh6) تا 0.5% (Kh10)) بدست آمد.نتيجه‌گيري: نتايج حاصل از اين پژوهش نشان داد، با كشت نمونه‌هاي خودرو بابونه در شرايط زراعي و كنترل آب و مديريت‌هاي زراعي، مي‌توان اسانسي با كمّيت و كيفيت مطلوب نسبت به نمونه‌هاي خودرو داشت.