واكاوي حديث موضوع در آثار رجالي سده هاي سوم و چهارم هجري قمري

حديث موضوع، واقعيتي است كه در ميراث حديثي مسلمانان وجود داشته و پيوسته دربارۀ تاريخچۀ پديد آمدن، انگيزه‌ها و قالب‌هاي تحقق آن بحث شده است. ضرورت كاربست رويكرد درزماني در تحليل آنچه به حديث موضوع ياد شده، مي‌تواند درك جامعي از تحولات رخ‌داده در مورد آن را در سده‌هاي نخستين نمايان سازد. حديث موضوع، سهل و ممتنعي است كه همچون اسرائيليات به‌رغم وضوح ابتدايي، در مرحلۀ كشف مصاديق، كار را براي پژوهشگران فرسايشي مي‌كند. مقالۀ حاضر تلاش كرده است تا با جست‌وجو در كتب رجال و جرح و تعديل سده‌هاي متقدم هجري، شبكه‌اي از اصطلاحات دلالت‌كننده بر وضع حديث به‌صورت صريح و كنايي را استقصا كند و در مرحلۀ بعد با يادكرد تحولات بنيادين در عالم حديث، گفتمان‌هاي شكل‌گيري اين اصطلاحات را به‌قدر كفايت نمايان سازد؛ پديده‌هايي كه هريك به‌نوبۀ خود بستر پديداري حديث موضوع را بر محور نقد رجالي در سده‌هاي دوم تا چهارم هجري قمري فراهم كرده است. ازجمله اين پديده‌ها مي‌توان به «اسناد حديث و اصالت مأخذ»، «گسترش تدوين حديث»، «فرابومي شدن حديث» و «تضييق دامنۀ سنت» اشاره كرد.