محافظه‌كاري ايراني با تأمل در مشروطه‌طلبي ثقه‌الاسلام تبريزي

مشروطه‌خواهي در ايران با فراز و نشيب‌هاي زيادي در نظر و عمل همراه بود. يكي از مسائل مرتبط با مشروطه بنا به علل مختلفي از جمله تصلّب ساختار سياسي حاكم و فقدان زمينه و نهادهاي لازم براي طرح مسالمت‌آميز مطالبات عمومي، بروز و ظهور صف‌بندي متعارض بين دو گروه شامل طرفداران تغييرات راديكال از يك سو و گرايش‌هاي ارتجاعي طرفدار وضع موجود از سوي ديگر بود. در اين ميان، يكي از گرايش‌هاي مهم براي حفظ و تداوم آنچه مي‌توان رويكرد اعتدالي در خلال وضعيت دوقطبي مذكور برشمرد، بر آن بود كه ضمن مقابله با استبداد مطلقه حاكم، در مسير اصلاحات و تغييرات ناشي از مشروطه‌خواهي از توسل به اقدامات راديكال و اشاعه خشونت بپرهيزد و مشي و طريقه‌اي ميانه‌رو در پيش گيرد. شهيد ثقه‌الاسلام تبريزي نمايندۀ بارز اين جريان به‌شمار مي‌آيد كه هم در نظر و هم سيره عملي خويش بدين امر التزام داشت. در اين نوشتار، تفكر و رويه عملي ثقه‌الاسلام براساس انديشه محافظه‌كاري بررسي شده و مدعاي مقاله اين‌گونه بسط يافته است كه تعبير خاص و ديدگاه ويژه وي كه ذيل مفهوم «مشروطه ايراني» از آن نام برده است، براساس اصولي از تفكر محافظه‌كارانه از جمله احتياط درباره حضور مستقيم توده‌ها در سياست و لزوم كنترل شدت عمل ايشان در عين باور به لزوم مرزبندي با مرتجعان طرفدار وضع موجود و تلاش در راستاي تغييرات تدريجي و سازگار با مباني سنت‌هاي موجود جامعه، قابل توضيح بوده و براساس آن مي‌توان صورت‌بندي خاصي از ديدگاه وي ارائه كرد. در اين خصوص، با بهره‌گيري و خوانشي از فلسفه تطبيقي هانري كربن ديدگاه ثقه‌الاسلام تشريح مي‌شود.