تفكيك اخلاق زيستي و حقوق زيستي

اخلاق زيستي رويكردي ميان‌رشته‌اي است كه به بررسي مسائل اخلاقيِ برخاسته از به‌كارگيري علوم و فناوري‌هاي زيستي در زندگي انسان و غيرانسان مي‌پردازد. با اين حال، در ادبيات اين رشته فراوان به تحليل‌ها و استدلال‌هايي از جنسي ديگر، برمي‌خوريم. حقوق و اخلاق گرچه هر دو در دستۀ علوم هنجاري جاي مي‌گيرند، از نگاهي متفاوت به مسائل مي‌پردازند. متخصصان اين حوزه‌ها اغلب بي‌توجه به تمايز «امر اخلاقي» و «امر حقوقي»، از مفاهيمي مانند حقِ اخلاقي سخن مي‌رانند. با تحليل دقيق مي‌توان نشان داد چگونه اين خلط‌هاي مفهومي به نتايج نادرست و تناقض در مباحث بايدانگار مربوط به علوم و فناوري‌هاي زيستي مي‌انجامند. تتبع در حقوق و اخلاق زيستي و تحديد دقيق قلمروي هر يك با تكيه بر ويژگي‌هاي تمايزبخش حقوق و اخلاق مي‌تواند از وقوع اين خلط‌هاي مفهومي پيشگيري كند. در اين پژوهش برآنيم با طرح و تحليل محورهاي چهارگانۀ «هدف»، «قلمرو»، «توليد قاعده» و «ضمانت اجرا»، با ارائۀ مثال‌هايي از مسائل اخلاق زيستي، تفاوت‌هاي اخلاق و حقوق را به بحث بگذاريم. پس از آن به‌اجمال به دستۀ سومي از هنجارها، يعني حق و عدالت، اشاره خواهيم كرد كه، همانند حقوق، ناموجه پا به قلمرو اخلاق زيستي نهاده‌اند. بي‌اعتنايي به تمايز اخلاق و حقوق، به‌ويژه در مقام قانونگذاري و قضا، به نقض بي‌طرفي و سوگيريِ قانون به جانب يك ديدگاه اخلاقي مي‌انجامد. بدين‌ترتيب، به‌جاي آنكه سياست بستري را براي همزيستي ديدگاه‌هاي متنوع اخلاقي فراهم آورد، عرصه را بر ديدگاه‌هاي اخلاقي متفاوت با اخلاق حاكم تنگ مي‌كند. نظامي كه در آن برخي اخلاق‌ها مجال ابراز وجود نمي‌يابند قطعاً از عدالت به‌دور است.