شناسايي حقوقي شهروندي در ايران پس از انقلاب: قانون يا فرهنگ كليد مفقوده؟

وضعيت شهروندي در ايران پس از انقلاب را مي‌توان از منظرهاي متفاوت بررسي كرد. مقالۀ حاضر تلاش مي‌كند از منظر حقوقي سياسي و با مبنا قراردادن اصول شهروندي مدرن، وضعيت شهروندي در جمهوري اسلامي ايران را مورد واكاوي قرار دهد. بدين منظور، تأكيد اصلي خود را بر روي قانون اساسي و خلأهاي آن قرار داده و اين پرسش را مطرح مي‌كند كه آيا كليد مفقودۀ شهروندي در ايران پس از انقلاب قانون اساسي است؟ يافته‌هاي مقالۀ حاضر نشان مي‌دهد قانون اساسي ج.ا.ا تا حدودي حاوي اصول شهروندي مدرن است؛ هرچند مشكلات بنيادين هم در آن وجود دارد كه از آن جمله عدم شفافيت و عدم شموليت است. اما مشكل اصلي را بايد در فرهنگ به مثابه قواعد هنجاربخش زندگي روزمره جستجو نمود. بدين معنا كه عدم شناسايي تفاوت و خشونت نسبت به غير، يكي از معضلات اساسي در راه نهادينه‌شدن شهروندي در جامعۀ ايراني است. نتيجه اين كه براي ارتقاي شهروندي در جامعۀ ايران بيش از هر چيز بايد بر روي پذيرش ديگري و رفع خشونت در فرهنگ عمومي جامعۀ ايران متمركز شد. آنچه در تحليل تولد شهروندي در ايران در مقايسه با غرب اهميت مي‌يابد، تبارِ تاريخي آن در بستر روابط اقتصادي، حقوقي و فرهنگي طبقات اجتماعي است.