بررسي و نقد ايجاز مخل در متون بلاغت فارسي

ايجاز از مباحث مهم در دانش معاني است و يكي از اركان بلاغت در كلام محسوب مي‌شود. البته گاه اسبابي در اين شگرد ايجاد اخلال مي‌كنند و آن را از كاركرد اصلي خود كه انتقال پيام به‌خوبي و با سرعت است، بازمي‌دارند، اما متون بلاغت فارسي به اين اسباب اخلال توجهي نكرده و آن‌ها را تنظيم و تدوين نكرده‌اند. بر اين ‌اساس، لازم است مبحث ايجاز مُخل بررسي و نقد شود و اين اسباب با دقت در تعاريف و مثال‌هاي مبحث مذكور كاويده شود. در مقالۀ پيش رو كوشش شده است با بازخواني تحليلي- انتقادي متون بلاغت فارسي تعاريف ايجاز مخل نقد و بررسي شود و در ميان اين تعاريف و مثال‌ها اسباب ايجاز مخل يافته شود. تحليل داده‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد معمولاً تعاريف ايجاز مخل، مبهم، كلي و ناهم‌خوان با مثال‌هاي آن ارائه شده و اشاره‌اي مستقيم و صريح به اسباب اخلال در ايجاز نيز نشده است. اين نبودِ شفافيت در تعريف، باعث بروز تشتت آرا دربارۀ اسباب ايجاز مخل شده است. ديگر اينكه معيار سنجش ايجاز مخل، پسند و ذوق مخاطبان نيست؛ زيرا ممكن است برخي به دليل فضايي كه در آن تربيت يافته‌اند، معنا را درنيابند اما از شعر لذت ببرند يا درست به سبب فضاي تربيتي و آشنايي با سنن ادبي، معنا را دريابند؛ درحالي كه شعر به لحاظ قواعد زباني خلل دارد؛ بنابراين بايد اصل را رعايت قواعد زباني و دستوري قرار داد. اسباب ايجاز مخل در متون بلاغت فارسي حذف‌هاي پي‌درپي و بدون قرينه و رعايت نكردن قواعد زباني و دستوري است. اين دو هم بنا به نسبت اِخلالي كه در كلام موجز ايجاد مي‌كنند، با هم متفاوتند.