ارزيابي تاب آوري و پايداري زنجيره تامين با رويكرد تلفيقي تئوري محدوديت ها، رويكرد فرآيندي و تصميم گيري چند شاخصه (مورد مطالعه: بخش فراساحل صنعت نفت)

مقدمه: اختلال در زنجيره تأمين رويدادي است كه به مختل شدن جريان توليد كالاها يا خدمات و سرويس ‌دهي در زنجيره تأمين منجر ‌مي‌شود. تاب‌آوري به توانايي سازمان براي مقابله با اختلالات يا توانايي شبكه زنجيره ي تأمين براي بازگشت سريع‌تر به شرايط پيشين و درنهايت تأثير مثبت بر عملكرد شركت اشاره دارد. بسياري از شركت‌ها با وقوع اختلال ديگر نمي‌توانند سطح بهره‌وري خود را حفظ كنند و درنتيجه رقابت‌پذيري خود را از دست مي دهند و اين امر ريسك تداوم كسب‌وكار را بالا خواهد برد و سبب زيان مالي مي‌شود. عمليات زنجيره تأمين با ملاحظات پايداري به يك مسئله كليدي در سال‌هاي اخير تبديل شده است. يك مفهوم اساسي در ميان تمام تفاسير پايداري به چشم مي‌خورد و آن هم رويكرد سه‌گانه پايداري؛ يعني اقتصادي، زيست‌محيطي و اجتماعي است كه بايد توسط اعضاي زنجيره تأمين رعايت شوند. توسعه پايدار مديريت زنجيره تأمين، نه‌تنها يك عامل محدودكننده نيست، بلكه يك رويكرد براي بهبود عملكرد است.روش‌ها: مطالعه حاضر بر اساس نتيجه و هدف جزو پژوهش هاي كاربردي به ‌شمار مي ‌رود و با رويكرد آميخته و تلفيقي از مطالعات تحليل كيفي ـ كمّي با روش پيمايش مقطعي انجام شده است. جامعه آماري پژوهش در بخش كيفي شامل خبرگان دانشگاهي و تجربي بود. جامعه آماري بخش كمّي را مديران، رؤسا و كارشناسان فعال در ستاد، عمليات و پروژه در شركت موردمطالعه تشكيل مي ‌دهند. ابزار گردآوري داده‌ها مطالعات اسنادي، نظرسنجي از خبرگان و پرسشنامه پژوهشگر‌ساخته است. براي شناسايي عوامل از تكنيك فراتركيب استفاده شد. با تكنيك دلفي فازي غربال‌گري عوامل صورت پذيرفت و مدل مفهومي به ‌دست ‌آمده با روش حداقل مربعات جزئي اعتبارسنجي شد. براي وزن ‌دهي و رتبه‌بندي عوامل، روش SWARA به ‌كار رفت. سه سطح فرآيندهاي زنجيره تأمين بر اساس نقشه فرآيندي موجود و منطبق با مدل SCOR تعريف شده و با روش WASPAS مهم‌ترين فرآيندهاي گلوگاهي سه سطح رتبه‌بندي شدند. درنهايت با به‌كارگيري ابزارهاي فرآيند تفكر محدوديت‌هاي مهم‌ترين زيرفرآيند گلوگاهي سطح سوم شناسايي و راهكارهاي بهبود براي رفع محدوديت‌ها ارائه شد. يافته‌ها: بر اساس يافته‌ها، شاخص‌هاي موردنظر با روش فراتركيب استخراج و با تكنيك دلفي فازي غربالگري و بومي ‌سازي شده و در قالب 7 بُعد و 39 شاخص توسط خبرگان تأييد شدند. مدل اوليه با تكنيك حداقل مربعات جزئي تأييد اعتبار شد. از ميان عوامل تاب‌آوري و پايداري، بُعد «مديريت ريسك» با وزن 0.2241 و شاخص «درنظرگيري عامل ريسك در تصميم‌گيري» با وزن 0.1224، در اولويت نخست قرار گرفتند. مي‌توان نتيجه گرفت كه مديريت ريسك يكي از مهم‌ترين عوامل اثرگذار بر تداوم و پويايي كسب‌وكار است؛ بنابراين مديران زنجيره تأمين در شركت موردمطالعه بايد ضمن افزايش دائمي دانش و مهارت كاركنان زيرمجموعه خود، شرايط مشاركت آن‌ها را در فرآيند شناسايي و كنترل ريسك و فرصت‌ها فراهم كنند؛ همچنين با ارزيابي فرآيندهاي شركت به ترتيب «فرآيند منبع يابي و تأمين»، «فرآيند تأمين كالا و لجستيك» و زير فرآيند «طرح‌ريزي خريد» به‌عنوان مهم‌ترين فرآيندهاي گلوگاهي زنجيره تأمين شركت شناسايي شدند. طبق نتايج حاصل از شناسايي اثرات نامطلوب و ريشه‌يابي زيرفرآيند «طرح‌ريزي خريد» با ابزارهاي فرآيند تفكر، مشخص شد مكانيزم شناسايي، برآورد و تخصيص منابع از جمله منابع زيرساختي، انساني و مالي با اختلال مواجه است. نتيجه‌گيري: پيشنهاد‌هاي كاربردي به مديران و تصميم گيران شركت اين است كه با به‌كارگيري نيروهاي متخصص و مجرب در حوزه طرح‌ريزي خريد و تدوين طرح‌هاي اجرايي و به‌كارگيري ابزارهاي پيشرفته سنجش، تحليل، پيش‌بيني، تخصيص منابع، شناسايي عدم قطعيت‌ها، تعيين پيش‌نيازها و پس‌نيازها و نحوه به‌كارگيري تأمين‌كنندگان اصلي و پشتيبان و كنترل تغييرات، سازوار موجود را بازنگري و اصلاح كنند.