بررسي تأثيرپذيري ساخت بند موصولي تركي‌‌‌‌آذربايجاني از زبان فارسي

هدف پژوهش حاضر، مطالعۀ تأثير زبان فارسي بر ساخت بند موصولي زبان تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني است. داده‌هاي اين پژوهش از تعاملات زباني گويشوران تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني استان اردبيل در بافت‌هاي مختلف محاوره‌‌‌اي گردآوري شده است. ابتدا داده‌‌‌ها در دو گروه بندهاي موصولي پيش‌‌‌اسمي و پس‌‌‌اسمي دسته‌‌‌بندي شد؛ سپس بر مبناي مطالعات انجام يافته در حوزۀ تماس زبان‌‌‌ها، ازجمله مطالعۀ هاينه (2006) مورد تحقيق و تفحص قرار گرفت. بررسي داده‌‌‌ها نشان داد كه زبان تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني مانند بسياري از زبان‌‌ها، به اسم با نقش‌‌‌هاي مختلف دستوري (فاعلي، مفعولي، اضافي و ...) اجازۀ موصول‌‌سازي مي‌‌دهد. افزون بر ساخت بند موصولي پيش‌‌اسمي (الگوي زبان‌‌‌هاي تركي)، بخش عمده‌‌اي از داده‌‌ها در انطباق با ساخت بند موصولي زبان فارسي (الگوي پس‌‌‌اسمي) توليد شده بود كه تقريباً در همۀ آنها، تكواژ موصول‌‌ساز كه فارسي نمود آوايي داشت. عليرغم مطالعات پيشين كه از ساخت بند موصولي پس‌‌‌اسمي به‌عنوان يك ساخت قرضي از زبان فارسي نام برده‌‌‌اند، يافته‌‌هاي مطالعۀ حاضر نشان داد كه ساخت بند موصولي پس‌‌‌‌‌اسمي، يك الگوي بومي در زبان تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني است كه به‌‌صورت محدود و در بافت‌‌هاي خاص، بدون تظاهر آوايي تكواژ موصول‌‌ساز كه فارسي، به‌‌كار برده مي‌‌‌شود. زبان‌‌‌هاي فارسي و تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني در پديدۀ برخورد زبان‌‌ها، به‌‌‌ترتيب به‌‌عنوان زبان‌‌هاي مدل و بازآرا عمل مي‌‌‌كنند. همان‌‌‌طوري كه گويشوران زبان بازآرا در مطالعۀ هاينه (2006)، الگوهاي نحوي زبان خود را با الگوهاي نحوي متناظر در زبان مدل مطابقت مي‌‌دهند و كاربرد آن الگوها را در زبان خود افزايش مي‌‌‌دهند؛ سخنگويان ‌‌‌‌‌تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني نيز از بين دو ساخت بند موصولي زبان خود (پيش‌‌‌اسمي و پس‌‌اسمي)، كاربرد ساخت منطبق با ساخت‌‌ مشابه و متناظر در زبان فارسي (بند موصولي پس‌‌اسمي) را با قرض‌‌‌گيري تكواژ موصول‌‌ساز كه فارسي، بسط و گسترش داده‌‌اند. تأثيرپذيري زبان تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني از زبان فارسي در گسترش كاربرد الگوهاي پس‌‌اسمي، ماحصل همگرايي زبان تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني با زبان فارسي است كه يكي از پيامدهاي مهم پديدۀ برخورد زبان‌‌ها در يك جامعۀ دو يا چندزبانه است.