تحليل جايگاه مؤسسه مطالعات و تحقيقات اجتماعي دانشگاه تهران در جامعه‌شناسي آكادميك ايران (دهه‌هاي 1330 و 1340)

پرسش از جايگاه مؤسسه مطالعات و تحقيقات اجتماعي كه در دهۀ 1340 ذيل دانشكده ادبيات دانشگاه تهران شروع به كار كرد، در جامعه‌شناسي آكادميك ايران پرسشي بنيادين است؛ چرا كه در اكثر بررسي‌هاي صورت‌گرفته دربارۀ مؤسسه، جامعه‌شناسي به‌مثابۀ علمي وارداتي و بي‌نسبت با زمينۀ اجتماعي ايران ترسيم شده است. از سوي ديگر در پاسخ به اين پرسش نه‌تنها مي‌توان جريان‌هاي جامعه‌شناسي ايران را از هم تمييز داد، بلكه مي‌شود ريشه‌ها و علامت‌هاي ناتواني و رنجوري علوم اجتماعي ايران معاصر را نيز شناخت.در اين مقاله به روش تاريخ انتقادي و مطالعۀ اسنادي نشان مي‌دهيم تحليل اين جايگاه، جز از مجراي فهم ميدان اجتماعي كه مؤسسه در درون آن شكل گرفته امكان‌پذير نيست.در اين راستا بيشتر تحليلگران به تاريخ‌نگاري جامعه‌شناسي آكادميك در ايران و آن هم بي‌نسبت با مواد و مصالح اين تاريخ پرداخته‌اند؛ چرا كه آن‌چنان كه نشان خواهيم داد، اينان بيشتر به امكان يا امتناع علوم اجتماعي در ايران مي‌پردازند و نه جامعه‌شناسي آكادميك ايران.مؤسسه آكادميك مطالعات و تحقيقات اجتماعي از دل پرسش‌ها و ضرورت‌هاي اجتماعي ايران برآمده و گام‌هايي كه در راه تولد جامعه‌شناسي در ايران برداشته در پي پاسخ به همين پرسش‌ها و ضرورت‌ها بوده است. تحقيق ما نشان مي‌دهد ديدن عوامل خارجي به‌تنهايي نمي‌تواند بازگوكنندۀ حقايق تاريخي جامعۀ ايران معاصر باشد..