مرزبان بن رستم: شخصيتي خيالي يا تاريخي؟ (نگاهي به نقد و نظرهاي پيرامونِ نويسندۀ مرزبان‌نامه)

مرزبان‌نامه از جملۀ آثارِ مهمِ نثرِ مصنوع است كه اسپهبَد مرزبان بنِ رستم بنِ شَروين از فرمانروايانِ آلِ باوند در اواخرِ قرنِ چهارمِ هجري آن را نوشته است. به اين دليل كه در قابوس‌نامه و تاريخِ طبرستان مرزبان بنِ رستمِ بنِ شَروين نويسندۀ مرزبان‌نامه معرفي شده؛ ولي در مرزبان‌نامۀ تحريرِ وراويني نويسندۀ آن مرزبان بنِ شَروين آمده است و از طرفِ ديگر نسب‌نامۀ آلِ باوند و احوالِ مرزبان بنِ رستم / شَروين در تاريخ‌ها و تذكره‌ها به‌روشني نيامده است؛ در بينِ پژوهشگران بحثِ درازدامني در خصوصِ نويسندۀ مرزبان‌نامه وجود دارد. گروهي بر اين باورند كه مرزبان بنِ رستم نويسندۀ كتاب است و گروهي ديگر مرزبان بنِ شَروين را نويسندۀ آن مي‌دانند. حتّي برخي نويسنده و مترجمِ مرزبان‌نامه را برساخته و جعلي دانسته‌اند. فارغ از اينها، ديدگاه‌هاي متفاوتي نيز در موردِ زبانِ نخستينِ اثر مبني بر اينكه طبري يا فارسي دري بوده است، مي‌بينيم. پژوهشِ حاضر پس از بررسي ديدگاه‌هاي گوناگون و بحث در اين مورد، نشان مي‌دهد احتمالاً مرزبان بنِ رستم بنِ شَروين اين كتاب را كه دويست سال پيش از او مرزبان پسر شَروين بن سهراب (پنجمين فرمانرواي كيوسيانِ آلِ باوند) به زبانِ طبري نوشته بوده، به فارسي دري ساده برگردانده و دويست سال پس از وي سعدالدّينِ وراويني آن را به فارسي دري مصنوع تحرير كرده است.