نسبت موقعيت‌باوري و اراده آزاد انسان در فلسفه مالبرانش

مالبرانش براي حل مسئله نسبت ميان ذهن و بدن كه از سوي دكارت پاسخي درخور نيافته بود، با تحليل مجدد مفهوم «توان علّي»، ضمن تلاش براي پيرايش ذهن آدمي از خطاهاي فيلسوفان مدرسي، از تمامي موجودات استقلال‌زدايي كرد و با قول به نظريه «موقعيت‌باوري»، خداوند را يگانه علت راستين معرفي كرد و رويدادهاي طبيعي را تنها علت‌هايي موقعي يا موقعيتي براي عامليت خداوند دانست. اما از آنجا كه اخلاق برايش جايگاهي ويژه داشت، بايد تبييني براي اراده آزاد انسان به‌دست مي‌داد تا بتواند آدميان را در برابر افعال‌شان، سزاوار پاداش يا پادافره بداند. اين تبيين بايد هم با بنيادي‌ترين آموزه نظام معرفتي‌اش، يعني موقعيت‌باوري، سازگار مي‌بود و هم در ضمن حل مسائلي از قبيل نسبت كمال خداوند و شرور در عالم، نه بر ايمان صرف، كه بر عقلانيتي فلسفي ‌(كه تلفيقي از آراء دكارت و آگوستين قديس بود) تكيه مي‌داشت. اما مالبرانش كه مي‌دانست در اين مبحث نمي‌توان توقع وضوح‌ و تمايز كامل عقلي داشت و بايد به بياني استعاري قناعت كرد، عملاً‌ از عقلانيت دكارتي مطلوب خود، عقب‌نشيني كرد و هيچ‌يك از راه‌حل‌هايش براي ايجاد سازگاري ميان موقعيت‌باوري و اراده آزاد انسان، در نهايت كامياب نبود.