بررسي درون ‌مايه هاي اجتماعي شعر دوره‌ي دوم مشروطه‌ي افغانستان (مطالعه‌ي موردي: اشعار عبدالعلي مستغني، محمود طرزي، قاري عبدالله، عبدالهادي داوي و لودين)

ادبيّات تاريخچه‌ي هوّيت ملّت ها و منبع هنريِ شناخت اوضاع سياسي، اجتماعي و فرهنگي جوامع بشري است. در تمامي دوره ها، همراهي اجتماع و ادبيّات و تأثير محيط اجتماعي بر توليدات آثار ادبي به چشم مي خورد. نقش اساسي ادبيّات هنگامي به درستي شناخته مي شود كه درون مايه‌ي آن مورد بررسي قرارگيرد. دوره‌ي دوم مشروطه، عصر شكوفايي ادب و فرهنگ در افغانستان به شمارمي آيد. تحوّلات ادبي اين دوره نقش بسزايي در دگرگوني و تغيير مسير ادبيّات معاصر افغانستان داشته است. اين دوره، دور‌ه‌ي تغيير و تحوّل بنيادين در درون مايه ها و مضامين كهن شعر فارسي و سرآغاز ورود بسياري از انديشه‌ي هاي نو به شعر و نثر است. هدف از اين پژوهش بررسي برجسته ترين درون مايه هاي اجتماعي شعر دوره‌ي دوم مشروطه و مشخّص كردن شاعراني است كه نقش بسزايي در ورود مضامين جديد در شعر اين دوره داشته اند. نتايج تحقيق از فاصله گرفتن شعر از دربار و جايگزيني مطالبات اجتماعي به جاي مدح و ثناي شاهان حكايت دارد. عبدالعلي مستغني، محمود طرزي، قاري عبدالله، عبدالرحمن لودين و عبدالهادي داوي پنج چهره‌ي شاخص و تأثيرگذار اين دوره اند كه نقش بسزايي در خلق درون مايه هاي جديد و ورود آنها به شعر داشته اند. وطن، آزادي، بيداري، انتقاد از حكومت، دعوت به مبارزه، استعمارستيزي، اتّحاد، تعليم و تربيت، نكوهش رشوه خواري، شكوه از روزگار و ... از مهم ترين درون مايه هاي اجتماعي اشعار اين شاعران است.