اقليم شناسي باد شمال

باد شمال يكي از رويدادهاي جوّي مهم منطقۀ خاورميانه و عراق است كه در دورۀ گرم سال فعال شده و موجب رخداد توفان‌هاي گرد و غبار در منطقه مي‌شود. هدف از اين پژوهش، بررسي اقليم‌شناسي باد شمال با استفاده از داده‌هاي بلندمدت است. براي دستيابي به اين هدف، داده‌هاي ساعتي فشار تراز دريا، ارتفاع ژئوپتانسيل، بادِ مداري و باد نصف‌النهاري براي 4 تراز 1000، 850، 700 و 500 هكتو پاسكال و دورۀ 44 ساله و در تفكيك مكاني 25/0 درجۀ قوسي از پايگاه دادۀ كوپرنيكوس برداشت شد. براي هر متغير و هر تراز با توجه به محدودۀ مورد مطالعه، ماتريسي به ابعاد 365×17061 مهيا شد و درنهايت داده‌هاي بلندمدت فشار تراز دريا، مبناي كار قرار گرفت. تحليل مؤلفۀ اصلي فشار تراز دريا نشان داد كه مؤلفۀ اول معرّف سازوكار باد شمال تابستانه است. پراكنش مكاني اين مؤلفه استقرار الگوي كم‌فشار در منطقۀ خليج فارس و حاكميت الگوهاي پرفشار در ارتفاعات زاگرس، كوه‌هاي قفقاز و اروپاي شرقي است. بازۀ زماني حاكميت باد شمال تابستانه از ماه مي تا اواخر سپتامبر است. مؤلفۀ دوم تبيين‌كنندۀ باد شمال زمستانه است. پراكنش مكاني اين مؤلفه، استقرار الگوي كم‌فشار بر درياي سرخ و الگوي پرفشار بر كوه‌هاي زاگرس و قفقاز را نشان مي‌دهد. پهنه‌بندي مكاني فشار تراز دريا، الگوي كلي استقرار سامانه‌هاي فشار شامل كم‌فشار خليج فارس، منطقۀ پرفشار كه بيشتر بخش‌هاي شمالي و غربي منطقه و بخش حايل كه بين منطقۀ كم‌فشار و پرفشار رد و بدل مي‌شود را شامل مي‌شود. اين نقشه نشان مي‌دهد كه وزش باد شمال تحت‌تأثير شيو فشار كانون‌هاي فشار شمالي (تركيه درياي سياه) و غربي (مديترانه، شمال آفريقا-عربستان) قرار دارد كه باعث مي‌شود شار هوا از سمت شمال‌غرب به سمت جنوب‌شرق و در امتداد زاگرس به حركت درآيد. باد شمال تابستانه در تراز 1000 هكتوپاسكال در امتداد جلگۀ بين‌النهرين از شمال غرب به سمت جنوب شرق مي‌وزد و در ماه ژوئيه به اوج فعاليت خود مي‌رسد. در نقشۀ تراز 1000 هكتوپاسكال، باد شمال در مرز سوريه غربي است اما در جنوب مدار 35 درجه تغيير جهت داده و به سمت جنوب شرق متمايل مي‌شود. باد شمال در ترازهاي پايين حركت مي‌كند و ديوارۀ بلند رشته‌كوه زاگرس مانع گسترش باد شمال به بخش‌هاي داخلي ايران شده و آن را به سمت شمال خليج فارس هدايت مي‌كند. شدت باد شمال تابستانه در تراز 850 نسبت‌به تراز 1000 هكتوپاسكال بيشتر بوده و جهت شمال غربي دارد.