تحليل گفتمان انتقادي دعاي چهل‌و‌نهم صحيفۀ سجاديه با تكيه بر الگوي هاج و كرس

ادعيۀ صحيفۀ سجاديه به‌ عنوان منبع عظيمي از تعاليم روح‌بخش حيات بشري، تعالي‌دهندۀ نگرش‌ها و عمل‌كردهاي فردي و اجتماعي در راستاي ايجاد گفتمان‎‌هاي توحيدي با هدف تحقق حاكميت حق است. تحليل گفتمان انتقادي از مهم‌ترين رويكرد‌هاي نوين در حوزۀ زبان‌شناسي و ابزاري پركاربرد و ميان‌رشته اي ‌است كه در راستاي استفادۀ نظامند به بازتوليد مفاهيم ايدئولوژيك و قدرت در بافت‌هاي سياسي‌اجتماعي مورد استفاده قرار گرفته ‌است. «هاج» و «كرس» از جمله زبان ناساني هستند كه با تكيه بر همين اصل، الگويي زبان شناختي و روش مند، متشكل از چهار مولفۀ نام دهي، اسم سازي، مجهول در برابر معلوم و جملات كنشي در برابر اسنادي ارائه كرده اند. اين پژوهش به‌روش تحليل گفتمان انتقادي و با هدف تبيين جهت گيري هاي ايدئولوژكي حاكم بر متن در دعاي چهل‌ونهم صحيفۀ ‌سجاديه به بررسي فرآيند ساختارهاي گفتمان مدار بر اساس اين نظريه پرداخته است. دستاورد پژوهش حاكي از آن است كه فراواني جمله‌هاي انتقالي در كلام امام چهارم عليه‌السلام نشان‌گر جريان زنده دعا در ارتباط با تكاليف فردي و مسؤوليت‌هاي اجتماعي‌است. آرايش مختلف زباني و وجود زبان استعاري در اين دعا، جهت‌گيري‌هاي گوناگوني را در مقابله با گفتمان نظام سلطۀ اموي نشان داده ‌است. از جمله نتايج اين پژوهش وجود مؤلفۀ اسم‌سازي در دعاي مذكور در جهت معرفي، اثبات و استقرار پايه‌هاي اصلي نظام حاكميت حق است. امام سجاد (ع) در اين دعا سعي در مقابله و خنثي سازي گفتمان باطل و معرفي و جايگزيني گفتمان حق هم چنين، معرفي و رشد عناصر جامعۀ توحيدي در ايصال به حاكميت نظام حق دارد.