بررسي شرح‌هاي بيت «پير ما گفت» با تأكيد بر ابهام، در پرتو تعريف ابن ابي الاصبع و نظريه امپسن

بيت «پير ما گفت...» از ديرباز محل بحث، شرح و نقد فراوان بوده است. در نگاه كلي سه رويكرد را در شرح‌هاي اين بيت مي‎توان بازشناخت: الف) تلاش در معناكردن بيت با مفهوم بي‎خطا‎بودن قلم صنع؛ ب) قائل‎بودن به تشكيك حافظ در بي‎خطا‎بودن صنع؛ ج) تأكيد بر ابهام و منطق خاص شعر. در اين پژوهش بعد از مرور و دسته‎بندي شرح‌هاي اين بيت، ابهامِ بيت به‌عنوان يكي از عناصر اصلي در رسيدن به منطق هنري در پرتو تعريف ابن‎ابي‎الاصبع و امپسن بررسي شد. در بيت همانند تعريف ابن‎ابي‎الاصبع دو معناي مختلف ‌(متضاد) را مي‎شود يافت كه به لحاظ وجود قرينه هر دو موقعيت يكساني دارند و نمي‎شود به قطع يكي را بر ديگري ترجيح داد. همچنين هر هفت موردي كه به‎گفتة امپسن سبب ايجاد ابهام در كلام مي‎شود، به‌نوعي در اين بيت حضور دارند. واژه‌هاي چندوجهي، تناقض و تنش و تشكيك در بيت ملاحظه مي‎شود؛ به صورتي كه ادعاي پير مبني بر بي‎خطا‎بودن قلم صنع همراه مي‎شود با عباراتي كه تناقض و چالش را سبب مي‎شوند و قطعيتي به مخاطب انتقال نمي‎دهند و درنهايت مي‎توان ادعا كرد كه شاعر هيچ نظر روشن و قاطعي نمي‎دهد و ادامة فرايند معني‎كردن شعر برعهدة خود مخاطب گذاشته مي‎شود؛ بنابراين حافظ طبق نظرياتِ جديد و قديم در شعر خود به ابهام هنري دست‌يافته و با مهارت تمام، تناقض و تنش را در شعر پرورانده و درنهايت مخاطب را در معني‎كردن شعر شريك كرده است.