نقش انسجام در شناخت و تحليل استعارۀ تهكّميه در غزليات حافظ

مهم‌ترين پيام حافظ و انديشۀ ژرف او رندي و مبارزه با ارباب زور و تزوير است. زبان رند هنرمند در مبارزه، داراي دو ويژگي ايهام و طنز است. استعارۀ تهكّميه از زمرۀ ابزار و روش‌هاي ضروري و مؤثر براي ايجاد طنز است. در اين مقاله، براي تبيين اهميّت دقت در انسجام غزليات حافظ، به شبكۀ منظم انتخاب الفاظ و تعابير و تناسب هندسي آن‌ها در ايجاد استعارۀ تهكّميه دقت‌ كرده‌ايم. بسياري از مواردي كه شارحان حافظ به سبب بي توجهي به اين شيوۀ حافظ، به عرفاني‌بودن آن حكم ‌كرده‌اند و در تفسير عرفاني آن موارد كوشيده‌اند براساس دقت در شيوۀ كاربرد استعارۀ تهكّميه مشخص‌مي‌شود كه بيان رندانه است و با تصوف و زهد تناسبي‌ ندارد بلكه در نقد مدعيان اين مسلك است. وقتي صوفي، زاهد، واعظ، شيخ و محتسب و اصحاب قدرت از مقام و جايگاه خود سوءاستفاده ‌مي‌كنند و بر اثرِ قدرت تبليغي و اهرم‌هاي مقدسي كه در اختيار آنان هست، امكان مقابله با آنان و هشدار به خلق به‌صورت عادي ميسّر نيست شاعر با اين روش به نقد مؤثر كردار آنان مي‌پردازد.