اثر باكتري‌هاي حل‌كننده فسفات بر ميزان آلكالوئيدهاي مورفين، پاپاورين، و نوسكاپين خشخاش (Papaver somniferum L.)

تاكنون بيش از 40 نوع آلكالوئيد مختلف در گياه دارويي و ارزشمند خشخاش (Papaver somniferum L.)، شناخته شده كه مهم‌ترين آن‌ها مورفين، كدءين، تباءين، نوسكاپين و پاپاورين است. بيوسنتز اين آلكالوئيدها ممكن است به‌شدت تحت تأثير انواعي از اليسيتورهاي زنده و غيرزنده قرار گيرد. پژوهش حاضر با هدف بررسي اثرات سويه‌هاي باكتريايي با قابليت حل‌كنندگي فسفات معدني به‌عنوان اليسيتورهاي زنده، بر ميزان توليد آلكالوئيدهاي مورفين، پاپاورين، و نوسكاپين در گياه خشخاش انجام شده است. در اين پژوهش، قابليت حل‌كنندگي فسفات معدني توسط چهار سويه باكتريايي Enterobacter xiangfangensis S2،Pantoea dispersa S7 ، Pantoea stewartii S25 و Pseudomonas canadensis S36 به‌روش كمّي و به كمك محيط كشت مايع Sperber ارزيابي شد. در شرايط گلخانه، اثر محلول‌پاشي بوته‌هاي خشخاش با سوسپانسيون سويه‌هاي باكتريايي (CFU.ml^-1 10^8) بر ميزان آلكالوئيدهاي مورفين، پاپاورين، و نوسكاپين موجود در كپسول، ساقه، و برگ خشخاش بررسي شد. آلكالوئيدها به‌روش الكلي استخراج و توسط دستگاه HPLC رديابي شدند. تمامي آزمون‌ها در قالب طرح آماري كاملاً تصادفي و با سه تكرار به‌ازاي هر تيمار انجام شدند (P 0.05). نتايج نشان داد كه بيشترين (458/67 ميكروگرم بر ميلي‌ليتر) و كمترين (130/47 ميكروگرم بر ميلي‌ليتر) ميزان حل‌كنندگي فسفات به‌ترتيب مربوط به سويه‌هاي S2 و S36 بود. در تيمار با سويه‌هاي باكتريايي مشخص شد كه سطح مورفين موجود در ساقه و برگ و نيز كپسول در اغلب موارد افزايش معني‌داري در قياس با شاهد را نشان داد. ميزان پاپاورين موجود در ساقه و برگ كاهش معني‌داري داشت، ولي در كپسول تغييرات معني‌داري نداشت. نوسكاپين موجود در ساقه و برگ نيز افزايش معني‌داري داشت و از 0/8 ميلي‌گرم بر گرم وزن خشك در شاهد به 8/12 در تيمار S2 رسيد. درصورتي‌كه ميزان نوسكاپين كپسول فقط در تيمار با S2 و S36 افزايش معني‌داري داشت و ساير سويه‌ها اختلاف معني‌داري با شاهد نداشتند. به اين ترتيب با انتخاب سويه‌هاي باكتريايي سازگار و كارآمد از گروه باكتري‌هاي حل‌كننده فسفات، مي‌توان سطح آلكالوئيدهاي مورفين، پاپاورين، و نوسكاپين در اندام‌هاي هوايي گياه دارويي و ارزشمند خشخاش را به‌طور چشمگيري افزايش داد.