تغييرپذيري صفات بذر، نهال و درختچه‌هاي مادري بادامك در جمعيت‌هاي مختلف رويشگاه‌هاي استان اصفهان

مقدمه: بادامك (Amygdalus scoparia Spach) گونۀ جنگلي بسيار مهم بومي با دامنۀ پراكنش گسترده در نواحي خشك و نيمه‌خشك ايران است. با توجه به اينكه بررسي تغييرات جغرافيايي صفات ريخت‌شناسي اين گونه در محدوده‌هاي پراكنش طبيعي آن، گام مهمي در پژوهش‌هاي ژنتيكي و حفاظت از اين منابع جنگلي محسوب مي‌شود، تحقيق حاضر برنامه‌ريزي و اجرا شد.مواد و روش‌ها: به‌منظور بررسي تغييرات جغرافيايي صفات ابعاد اين گونه، ده جمعيت طبيعي شاخص بادامك از سطح استان با پراكنش و شرايط اكولوژيك متفاوت انتخاب شد و در هر جمعيت، 21 تا 25 اصله درختچۀ مادري بادامك مشخص و بذرهاي هر پايه، از چهار جهت تاج جمع‌آوري شد. براي تعيين وزن صد دانۀ بذر، از هر پايه ۴۰۰ بذر به‌طور تصادفي انتخاب و وزن ‌تر، خشك و ابعاد بذرها اندازه‌گيري شد. براي بررسي صفات برگ، 20 برگ‌ سالم و گسترش‌يافته انتخاب و صفات ظاهري آنها شامل طول، عرض، مساحت و محيط پهنك اندازه‌گيري شد. به‌طور تصادفي 10 درختچۀ مادري از هر جمعيت انتخاب شد و پس از آماده‌سازي بذرها براي جوانه‌زني با استفاده از طرح بلوك كامل تصادفي با سه تكرار، بذرها در نهالستان كاشته شد. در اين طرح آزمايشي 100 پايه مادري به‌عنوان 100 ژنوتيپ به‌طور تصادفي در هر بلوك قرار گرفت و به‌ازاي هر پايۀ مادري، 10 بذر در يك رديف ده‌تايي در گلدان‌هاي پلي‌اتيلني كاشته شد. در پايان دورۀ رويش تعداد برگ، ساقه و شاخۀ نونهال‌ها، طول و قطر ساقه، طول ريشۀ اصلي هر نهال و نيز ارتفاع نهال‌ها و قطر يقه اندازه‌گيري شد.يافته‌ها: براساس نتايج، در همۀ صفات، تفاوت‌هاي معني‌داري بين جمعيت‌ها مشاهده شد. وزن صد دانه، مساحت برگ و تعداد ساقه بيشترين تغييرات را بين صفات نشان دادند. در مناطق خشك‌تر نسبت به نواحي مرطوب‌تر، وزن و اندازۀ بذر كمتر بود و برگ‌ها نيز كوچك‌تر بودند. اين پژوهش نشان داد كه از بين صفات تحت بررسي، عرض بذر همبستگي بيشتري با وزن بذر دارد. همچنين با افزايش طول جغرافيايي و كاهش بارندگي و نيز افزايش درجۀ حرارت از غرب به شرق اصفهان از ارتفاع نهال‌ها كاسته شد. افزون‌بر اين، ارتفاع نونهال‌هاي بادامك از شرق به غرب استان اصفهان افزايش و ابعاد برگ‌ها از شمال به جنوب كاهش يافت؛ يعني گياه در مرحلۀ نونهالي تنوع جغرافيايي دوسويه‌اي با عرض و طول جغرافيايي نشان مي‌دهد، اما تأثير عرض جغرافيايي بر تنوع مشاهده‌شده به‌مراتب بيشتر از طول جغرافيايي است.نتيجه‌گيري: يافته‌هاي اين پژوهش نشان‌دهندۀ تفاوت‌هاي معني‌دار در گسترۀ وسيعي از صفات ريخت‌شناسي بذر، درختچه‌هاي مادري، برگ و نهال‌هاي حاصل از جمعيت‌هاي طبيعي بادامك استان اصفهان است. با توجه به اين مطلب ضمن تأكيد بر لزوم توجه به مبدأ بذر در عمليات جنگلكاري با اين گونه، مي‌توان گفت گونۀ بادامك توانايي زيادي در تطابق يافتن با شرايط محيطي رويشگاه‌هاي استان اصفهان دارد.