مراقبت از سالمندان در تلاقي فرايندهاي درماني و حمايتگري خانواده: مطالعه‌اي كيفي در شهر يزد

سالمندي، به معناي بيماري نيست، اما بار بيماري در آن چشم‌گير است. با ورود به سنين سالمندي، افراد به‌لحاظ جسمي و شرايط فيزيولوژيكي كم‌توان‌ و نيازمند مراقبت و حمايت رسمي و غيررسمي در اين مرحله از چرخۀ زندگي خود مي‌شوند. در فرهنگ تاريخي جامعۀ ايران، مسئوليت مراقبت و مواظبت از سالمندان عمدتاً در چارچوب روابط و مناسبات بين ‌نسلي خانواده تعريف و تضمين مي‌شد. امروزه‌ با روند رو به افزايش شمار سالمندان متأثر از گذار ساختار سني جمعيت و بالا‌رفتن اميد زندگي، خواه‌ناخواه ابعاد گوناگون موضوع مراقبت از سالمندان، مطالبات نامتوازني را به‌طور فزاينده‌اي، هم بر خانواده و هم بر زيرساخت‌هاي مراقبتي تحميل مي‌كند. يكي از ابعاد مهم مراقبت از سالمند، بار مالي هزينه‌هاي مرتبط با مراقبت‌هاي درماني سالمندان است كه از قضا در شرايط تورمي و نوسانات اقتصادي كنوني، مسئله‌اي جدي‌تر شده است. چگونه خانوادۀ ايراني در تقلاي مديريت تنگناهاي اقتصادي خود، روابط و مناسبات بين نسلي خود را بازتعريف و نقش‌آفريني خود را در زمينۀ مراقبت از سالمندان‌ تداوم بخشيده است؟ در پژوهش حاضر براي پاسخ به اين پرسش، كوشش شده است تا ابعاد اقتصادي چالش‌هاي مراقبت از سالمندان در بستر خانوادۀ ايراني در شهر يزد، واكاوي شود. داده‌هاي پژوهش بر پايۀ رويكرد داده‌بنياد و مصاحبۀ عميق با 22 نفر از افرادي كه حداقل از يك عضو سالمند خانواده مراقبت مي‌كنند، گردآوري‌ و درنهايت به شيوۀ كدگذاري باز، محوري و گزينشي‌ تحليل شد. يافته‌هاي مطالعه در قالب 8 مقولۀ اصلي شامل اقتصاد مراقبت، مضيقه‌هاي مالي، امنيت مالي، نارسايي در نظام درمان، پول‌سالاري در نظام درمان/مراقبت و ... استخراج شد. براساس جمع‌بندي مفاهيم و مقوله‌ها، مقولۀ هسته با عنوان «مراقبت در گرو پول»، مشخص شد. نتايج پژوهش به‌اختصار، حكايت از آن دارد كه چالش‌هاي اقتصادي مرتبط با مراقبت از سالمندان، پيچيده و چندوجهي است و علاوه بر بار هزينه‌هاي درماني درخور ‌توجهي كه براي خانواده و مراقبان خانوادگي ايجاد مي‌كند و وضعيت رفاهي و رواني آنان را متأثر مي‌‌كند، پيامدهاي اثرگذاري نيز بر كيفيت درمان و مراقبت از سالمندان دارد. نتايج پژوهش با توجه به چشم‌انداز سالمندي در آيندۀ جمعيت كشور، ضرورت طراحي سياست‌هاي اجتماعي و حمايتي را منعكس مي‌كند كه تقويت حمايت‌هاي بين ‌نسلي خانواده را در كانون توجه قرار دهد‌.