مروري بر تاريخچه كشت، ذخاير ژنتيكي، گزينش ارقام و بهبود خصوصيات درخت و ميوه به (Cydonia oblonga Mill) در ايران

منشاء درخت به (Cydonia oblonga Mill.) در منطقه اي بين درياي خزر و درياي سياه بوده و تا نواحي تالش و بخشي از استان هاي گيلان و اردبيل در ايران ادامه دارد. بر اين اساس، مراكز تنوع متعدد اين گونه از جمله مركز تنوع فلات ايران، در طي 4000 هزار سال آغاز كشت اين درخت، در اطراف مركز پيدايش آن شكل گرفته است. كشور ايران با توجه به وجود ژرم پلاسم بسيار متنوع و غني درخت به، از كشورهاي عمده توليد اين ميوه در جهان بوده و با توجه به استقبال عمومي و خواص درماني آن، كشت اين درخت ميوه و ارقام جديد آن رو به افزايش است. با توجه ژرم پلاسم متنوع و غني درخت به در مناطق مختلف ايران، در برنامه هاي مختلف جمع آوري و انتخاب ژنوتيپ ها، ارقام برتر آن نظير به رقم اصفهان، ويدوجا و بهتا، گزينش و به تدريج در دهه اخير، ارقام محلي و بومي كه از ارزش تجاري كمتري برخوردار بودند، حذف شدند. مهم ترين اهداف برنامه هاي به نژادي درخت به در دو دهه اخير، اصلاح براي مقاومت به بيماري آتشك، پاكوتاهي و عادت باردهي، گزينش براي مقاومت به كلروز آهن و پوسيدگي طوقه، شناسائي و گزينش ارقام خودگشن و انتخاب ارقام گرده زاي مناسب، اصلاح براي انبارماني و كيفيت ميوه، گزينش انواع برتر از نظر متابوليت هاي ثانويه و خصوصاً تركيبات فنلي، و در نهايت آغاز برنامه هاي دورگ گيري با هدف توليد ارقامي با عادت باردهي تيپ اسپور و كيفيت برتر ميوه بوده است. در اين مقاله مروري، با توجه به پيشرفت ها و برنامه هاي پژوهشي متعدد صورت گرفته در بيش از چند دهه در كشور براي بهبود و ارتقاء كيفيت ارقام و گزينش پايه هاي جديد درخت به، به بيان جامع تر كليه پژوهش هاي انجام شده و پيشرفت هاي به دست آمده اين زمينه پرداخته شده و در نهايت براي بيان مسير پيش روي پژوهشگران، به نيازهاي آتي و برنامه هاي اولويت دار پژوهشي براي اين محصول تبيين شده است.