حكمت واجب الوجود از منظر متكلمان مسلمان

حكمت پروردگار در آينه انديشه متكلمان مسلمان، حاكي از علم بي‌منتهاي اوست.آنان با تبيين حكمت الهي و دقايق صنع و لطايف فعل، علم پروردگار را استنتاج مي نمايند وبيشتر هم به علم فعلي و صفات فعلي او توجه دارند. طبق عقيده متكلمان شيعي – با غضّ نظر از آراي فلسفي آنان در اين باب– تعريفي كه از حكمت باري در عرصه كلام صورت گرفته عبارتست از أنّه تعالي لايفعل القبيح و لايخل بواجب كه مستلزم‌ پذيرفتار شدن قاعده حسن و قبح ذاتي عقلي مي‌باشد؛ اينكه پديدگان في نفسه مشتمل بر انحاء مصالح و مفاسداند و واجب تعالي هم عالم به اين مصالح و مفاسد مي‌باشد. لذا در افعال خود امور قبيح را مرتكب نمي‌گردد و امر بايسته را ترك نمي‌گويد. متكلمان شيعي با اين رأي خويش به گونه‌اي مرزبندي با آراي اشاعره كه منكر حسن و قبح ذاتي عقلي‌اند نمودندطبق رأي اشاعره، خداوند افعال خود را از روي مصحلت و حكمت انجام نمي‌دهد بلكه آنچه انجام مي‌دهد حكمت‌آميز است كه آنرا هم ناشي از علم پروردگار مي‌دانند. آنها با اين بيان خواسته‌اند علو ذاتي پروردگار را كه محكوم هيچ امر بيرون از قلمرو ذات خود نيست حفظ نمايند اما به گونه‌اي صدور هر فعلي ولو عبث‌آلود را براي ذات باري تجويز كرده‌اند.متكلمان معتزلي كه همانند متكلمان شيعي قائل به حسن و قبح ذاتي عقلي‌اند بر ابتناء افعال باري بر مصلحت و حكمت و عاري بودن از لغو و عبث پاي مي‌فشرند اما بيان آنها از حكمت پروردگار شبيه به حكمت در آدميان است كه براي وصول به غرض و هدفي، فعلي از او صادر مي‌شود.