معناشناسي نسخ در روايات تفسيري

كثرت موارد آيات منسوخ در روايات و به‌تبع آن در آراء برخي مفسران و مؤلفان، ازجمله مسائل مهم و بحث‌برانگيزي است كه بعضاً سبب بهانه‌تراشي مخالفان قرآن شده است. اين نوشتار به روش توصيفي- تحليلي، در صدد اثبات اين حقيقت است كه كاربرد اصطلاح نسخ در روايات معصومان (ع) و سخنان سلف در معنايي متفاوت از معناي مصطلح آن است. حاصل پژوهش در روايات يادشده، به‌ويژه رواياتي كه از نسخ برخي آيات قرآني خبر داده‌اند، آنكه گستره نسخ در اين گونه روايات، فراتر از نسخ مصطلح، بر تخصيص عمومات، تقييد مطلقات، استثنا، تبيين مجملات و نسأ، شمول و انطباق دارد و موارد نسخ مصطلح در روايات يادشده بسيار اندك و كمياب است، بلكه چه‌بسا بتوان با بررسي دقيق‌تر همين موارد اندك، نتيجه گرفت كه اصولاً نسخ مصطلح در قرآن نيست و اگر در بعضي روايات كه در صدد تقسيم محتواي قرآن هستند، در كنار ناسخ و منسوخ، عام و خاص نيز آمده، از باب ذكر خاص بعد از عام است. همچنين در روايتي، امام علي (ع) خطاب به شخصي كه مردم را موعظه مي‌كرد، موعظه و نصيحت كردن مردم و ترساندن آنها از قيامت و حساب و كتاب را مشروط به دانستن ناسخ و منسوخ فرمودند، كه اين روايت نيز شاهدي است بر اينكه مراد از ناسخ و منسوخ در اين روايات، نسخ مصطلح كه در احكام است، نيست.