پيشران‌هاي كليدي تأثيرگذار بر تحقق‌پذيري احكام جايگزين حبس در حفاظت از جنگل‌هاي استان گلستان

مقدمه: مسئلۀ تعيين و اجراي احكام جايگزين حبس در مديريت عرصه‌هاي منابع طبيعي ايران نسبتاً نوظهور بوده و با چالش‌هاي مختلفي همراه است. آراي صادرۀ جايگزين در حوزۀ منابع طبيعي ضمن اثراگذاري مثبت، در صورت استفادۀ شتاب‌زده پيامدهاي منفي در حفاظت از جنگل‌ها خواهد داشت. تحقيق حاضر با هدف تحليل عوامل كليدي تأثيرگذار بر تحقق‌پذيري موفق احكام جايگزين حبس در حفاظت از جنگل‌هاي استان گلستان انجام گرفت.مواد و روش‌ها: اين پژوهش از نوع تحليلي و اكتشافي است. جامعۀ آماري، قضات و كارشناسان حقوقي، كارشناسان و نيروهاي حفاظت از جنگل در استان گلستان بودند كه 60 نفر از آنها به‌عنوان نمونه به شيوۀ هدفمند انتخاب شدند. ابزار سنجش تحقيق پرسشنامه‌اي بود كه توسط پژوهشگران طراحي شد. عوامل ابتدا با بهره‌گيري از تكنيك دلفي و مصاحبه با 15 نفر از كارشناسان تخصصي منابع طبيعي و حقوقي شناسايي و براساس جلسه‌اي به روش گروه متمركز 20 عامل نهايي در قالب ماتريس N*N ارائه شد. در اين ماتريس تأثير عوامل سطر بر هر يك از عوامل ستون در يك طيف چهارگزينه‌اي بدون تأثير (با ارزش عددي صفر)، تأثير ضعيف (با ارزش عددي 1)، تأثير متوسط (با ارزش عددي 2) و تأثير زياد (با ارزش عددي 3) نمره‌دهي شد. پس از جمع‌آوري و دسته‌بندي داده‌ها، از روش آمار توصيفي در محيط نرم‌افزار SPSS25 و براي تعيين عوامل تأثيرگذار بر اجراي موفق احكام جايگزين حبس در حفاظت از جنگل‌هاي استان گلستان، از نرم‌افزار MicMac استفاده شد.نتايج: بر اساس نتايج تحقيق، عوامل «تنوع‌بخشي در نوع احكام جايگزين»، «تبديل ريالي حكم جايگزين صادره محكومين حبس به‌ويژه افراد داراي پتانسيل سرمايه‌گذاري»، «زمينه‌سازي آموزش مرتكبان جرم و قضات تخصصي در راستاي سياست‌هاي سازمان منابع طبيعي و آبخيزداري كشور» و «فرهنگ‌سازي عمومي از طريق تبليغات محيطي و رسانه‌اي در جهت پذيرش احكام جايگزين حبس» با بيشترين مقدار عددي به‌دست‌آمده، مهم‌ترين عوامل داراي اثرگذاري مستقيم در اجراي موفق احكام جايگزين حبس در حوزۀ مديريت عرصه‌هاي جنگلي به‌دست آمد.بحث: صدور احكام جايگزين حبس مي‌تواند اثرات مثبت و منفي در مديريت عرصه‌هاي جنگلي داشته باشد. در هنگام تعيين و اجراي اين نوع از احكام، نظام قضايي و مديريت منابع طبيعي ايران با چالش‌هاي مختلفي مواجه است. به‌دليل انتظارات عمومي در برخورد قاطع با متخلفان عرصه‌هاي جنگلي و فقدان جنبه‌هاي سزاگرايانه در كيفرهاي جايگزين به‌ويژه خدمات عمومي رايگان، اجراي اين مجازات‌ها در حمايت و حفاظت از جنگل‌ها بيشتر از ساير برنامه‌هاي عدالت كيفري در معرض اتهام ناكارآمدي بوده‌اند. بنابراين با طراحي و برنامه‌ريزي منسجم و نظارت مستمر كمي و كيفي بر نحوۀ اجراي آراي صادره جايگزين در حوزۀ مديريت جنگل، ارزيابي و پايش مداوم كاركرد اعمال مجازات جايگزين حبس بر تكرار ارتكاب جرم، مي‌تواند بخش زيادي از مشكلات موجود را رفع كرد.نتيجه‌گيري: با توجه به نتايج به‌دست‌آمده، متناسب‌سازي احكام جايگزين صادره با سياستگذاري حفاظتي سازمان منابع طبيعي و آبخيزداري كشور و تبديل آن به فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري، جذب جريان‌هاي نقدي جهت تأمين اعتبارات اجرايي طرح‌ها و پروژه‌هاي احيايي، اصلاحي و حفاظتي، از مهم‌ترين پيشنهاد‌هاي تحقيق حاضر مبتني بر صدور احكام جايگزين حبس در مديريت حفاظتي آينده جنگل‌هاست.