تأثير تغيير كاربري اراضي بر تنوع بزرگ ‌بي‌مهرگان خاك‌زي در مناطق مرتعي و جنگل‌هاي دست‌كاشت (پارك جنگلي لويزان تهران، ايران)

مقدمه: استفاده منطقي و حفاظت از اراضي مرتع طبيعي، با چارچوب هاي قانوني با هدف تنظيم مديريت مراتع و جلوگيري از تخريب زمين، به ويژه در كشورهاي داراي مراتع وسيع، اهميت دارد. تغيير كاربري مرتع به جنگل هاي دست كاشت مي تواند اثرات منفي متعددي بر ويژگي‌ هاي خاك و تنوع زيستي داشته باشد. همچنين تأثيرات قابل ‌توجهي بر بي‌مهرگان دارد، كه باعث تغيير در ساختار جوامع آن ها و به دنبال آن تغيير در عملكرد زيست بوم مي‌شود. با توجه به اهميت بزرگ بي‌مهرگان خاك زي در عملكرد زيست بوم، حفظ تنوع‌زيستي و شبكه‌هاي غذايي، از طريق خدمات اكولوژيكي متنوع خود، از جمله گرده‌افشاني، سركوب آفات و چرخه انرژي، وجود آن ها ضروري است. كاهش بي‌مهرگان خاك زي مي‌تواند منجر به اثرات منفي بر ساختار خاك، فرآيند تجزيه، نفوذ و تبادل گازها شود. اين امر مي‌تواند به تخريب زمين و كاهش كيفيت خدمات اكولوژيكي منجر شود. بنابراين، حفظ و ارتقاء بي‌مهرگان خاك زي از اهميت بسزايي برخوردار است و نقش بسيار حياتي در حفظ تعادل و پايداري زيست بوم دارد. هدف كلي اين مطالعه بررسي اثرات تغيير كاربري بر بزرگ ‌بي‌مهرگان خاك زي است. از اين رو، در اين پژوهش بزرگ ‌بي‌مهرگان و ساختار جوامع آن ها بين مرتع و جنگل دست كاشت مورد بررسي قرار گرفت.مواد و روش‌ها: در اين مطالعه نمونه برداري از پارك جنگلي لويزان تهران و مراتع اطراف آن در فصل بهار با استفاده از روش نمونه برداري كوادرات انجام شد. در هر نوع رويشگاه، دو سايت انتخاب شد. هر سايت توسط شش كوادرات (0.5 متر × 0.5 متر) مورد بررسي قرار گرفت. در هر كوادرات، بزرگ بي‌ مهرگان خاك از بستر و سطح خاك و همچنين عمق خاك (0-10 سانتي متر) جمع‌آوري شدند. در مجموع، 446 نمونه جمع‌‌آوري و بر اساس صفات ريختي به 51 morphOTU در جنگل دست كاشت و 68 morphOTU در مرتع تفكيك شدند. به منظور مقايسه تنوع بين نواحي دست كاشت و مرتع شاخص‌هاي غنا و تنوع زيستي شامل (شانون- وينر، مارگالف و يكنواختي) محاسبه شد. مشخصات فيزيكوشيميايي خاك از جمله دانه بندي خاك (شن، سيلت، رس)، منيزيم، كلسيم، كربن آلي، نيتروژن كل، بيومس وpH  اندازه گيري شد. سپس رابطه ي اين عوامل با حضور بزرگ بي مهرگان خاك زي ارزيابي شد.نتايج: نتايج نشان داد كه فراواني بزرگ بي مهرگان خاك زي در مراتع بيشتر از جنگل‌هاي دست كاشت بود. همچنين مقدار شاخص‌ ها شانون - وينر و يكنواختي براي آن ها در ناحيه مرتع بيشتر از ناحيه جنگل‌هاي دست كاشت است. علاوه براين تفاوت معني‌دار بين شاخص‌هاي تنوع و غنا بين اين دو ناحيه وجود دارد. همچنين بررسي تنوع β نشان داد كه Turnover بين دو ناحيه اتفاق افتاده است. نتايج آناليز همبستگي كانوني بين گروه‌ هاي اصلي تاكسونوميك و خواص فيزيكوشيميايي نشان داد كه متغييرهاي متفاوتي در ناحيه مرتع و دست كاشت روي جوامع بزرگ بي‌ مهرگان تأثير داشتند.بحث: همان طور كه نتايج اين مطالعه نشان داد، تغيير كاربري زمين از مراتع به جنگل هاي دست كاشت مي‌ تواند به طور قابل توجهي بر تنوع زيستي و جوامع بزرگ بي مهرگان تأثير بگذارد. در اين راستا مطالعات متعدد نشان مي‌دهد كه تغيير كاربري اراضي مي‌تواند منجر به تغييراتي در تراكم و غناي بزرگ بي‌مهرگان در طول زمان شود. به طوري كه در كاربري‌ هاي متعدد، گونه‌هاي حساس به اختلال از دست مي روند و با گونه‌هاي ديگر جايگزين مي شوند. در اين مطالعه نيز جايگزيني بين جوامع بي مهرگان خاك زي مشاهده شد. بررسي ها همچنين نشان مي‌ دهد كه چنين تغييرات كاربري زمين منجر به تغييرات قابل توجهي در تركيبات جوامع بزرگ بي مهرگان مي‌ شود. روي هم رفته، مي‌توان نتيجه گرفت كه جنگل‌هايي كه مدت زمان زيادي كاشته شده‌اند، علي‌رغم تغييرات مشاهده ‌شده در تركيب جوامع خود، زمان كافي براي بازيابي داشته‌ اند. از آن‌ جايي كه تغيير كاربري به‌ويژه در دهه‌هاي اخير به ‌طور قابل ‌توجهي افزايش يافته است، اطلاعات جامع در مورد تأثير آشكار اختلالات انساني بر موجودات زنده خاك براي پرداختن به مسائل حفاظتي ضروري است.