بررسي اثر ضد باكتريايي عصاره‌هاي محتلف اندام‌هاي گياه دارويي اسفند (Peganum harmala L.) در شمال شرق استان گلستان (اينچه برون)

Antibacterial survey of different extracts of Peganum harmala L. different parts in North east of Golestan province (Inche Borun)

گياه دارويي اسفند Peganum harmala L. متعلق به تيره Zigophyllaceae از گونه‌هاي ارزشمند دارويي رويشگاه‌هاي متفاوت استان گلستان است. اين مطالعه به منظور اتنوفارماكولوژي و مقايسه اثر ضدباكتريال عصاره‌هاي اندام‌هاي مختلف گياه دارويي اسفند در شمال شرق استان گلستان انجام گرفت. در اين تحقيق ضمن بررسي فنولوژيكي، اطلاعات اتنوفارماكولوژي در مورد گياه از مردم بومي و تركمن منطقه بدست آمد. ريشه، ساقه، برگ، گل و دانه‌هاي گياه در فاصله ماه‌هاي ارديبهشت تا مهر ماه 1387 جمع‌آوري و ضمن تهيه عصاره‌هاي آبي و جوشانده، عصاره اتانولي به روش پركولاسيون تهيه گرديد. به منظور بررسي و مقايسه اثر ضد باكتريال عصاره‌ها از دو روش ديسك ديفيوژن و چاهك استفاده شد و قطر هاله‌هاي عدم رشد بعد از 24 ساعت گرمخانه گذاري ،اندازه گيري و مقايسه كارايي ضد ميكروبي با آزمون Pearson chi square انجام و P<0.05 معني دار ارزيابي گرديد. نتايج نشان داد بيشترين اثر ضد باكتريال مربوط به عصاره اتانولي اندام‌ها بود (8/78درصد وP<0.001). اثربخشي عصاره اتانلي دانه (4/47 درصد) و ريشه (7/25 درصد) ، مخصوصا در روش چاهك بيشتر از ساير اندام‌هاي گياه بود و تفاوت اثر مهاري عصاره دانه به نسبت ساير گروه‌ها معني دار بود (P=0.01). نتايج حاكي از آن است كه باكتري Bacillus licheniformis (4/58 درصد) از بالاترين ميزان حساسيت و باكتري‌هاي Staphylococcus aureus، Staphylococcus epidermisis،Micrococcus loteus، Salmonella typhi morium و Shigella dysentria هر يك با 50 درصد حساسيت يا حساسيت نسبي، از حساس‌ترين باكتري‌هاي مورد مطالعه و همچنين باكتري‌هاي Pseudomonas aeroginosa وProteus mirabilis هر يك با 7/91 درصد مقاومت، از مقاوم ترين باكتري‌هاي مورد مطالعه بودند. با وجود بالاتر بودن حساسيت باكتري‌هاي گرم مثبت‌ از انواع گرم منفي، تفاوت از نظر آماري معني‌دار نمي‌باشد (P>0.05). نتايج تحقيق، احتمالا بيانگر رغبت بيشتر مردم بومي استان، به مصرف دانه‌هاي گياه به عنوان يك ضدعفوني كننده قوي مي‌باشد، لذا مي‌تواند به عنوان يك سرنخ يا كانديد مناسب براي ادامه تحقيقات در زمينه تعيين كميت و كيفيت مواد موثره ثانوي اندام‌هاي موثر و بررسي اثر ضدباكتريال آنها در مدل‌هاي حيواني و باليني، با هدف استخراج ، فرمولاسيون و توليد داروي گياهي با اثر ضد عفوني كنندگي قوي باشد.

Peganum harmala L. belongs to Zigophyllaceae family is one of the most important medicine plants with wild distribution in stepic and semi stepic of Golestan province. In this research, after phenology ethnopharmacological data obtained from turkman rural people. Different parts of plant were collected in May to late of September 2008 in dry stepic region of North east of Golestan province (Inche Borun). Aqueous, infusion and ethanolic extract were obtained by percolation method and their antibacterial effect was evaluated by disc diffusion and well methods. Inhibition zone after 24h incubation of 37 and their antibacterial activity were assessed by Pearson chi-square (P<0.05). Ethnopharmacological data in this research showed, it has been used by the Turkmen rural healers in North east of Golestan province as strong anti air infection, sedative, anti bacterial and skin inflammation to treatment fungal, gastro intestinal infection and dysmenorrhea. Ethanol extracts of root and seeds had the most efficacy against tested bacteria, especially in well method (P<0.001), another extracts had no any antibacterial effect. 78.8% of gram positive and negative bacteria (Bacillus licheniformis, Staphylococcus epidermisis, Staphylococcus aureus, Micrococcus loteus, Salmonella typhi, Shigella dysentria) were the most sensitive bacteria against ethanol extract, but gram negative bacteria such as Pseudomonas aeroginosa and Proteus loteus were the most resistant bacteria (P<0.001). Rural people were interested to take seed and smok for air disinfection, sedative and calming, can be a good candid for chemical analysis of antibacterial activity in animal and clinical models for formulation and production of natural antibacterial drug.