فوايد ادبي و تاريخي جهانگشاي خاقان

Literary and history advantagess of Khaghaninʹs Jahangosha

متون نثر روزگار صفوي نسبت به دوره‌هاي پيش از آن چندان كه بايد از ارزش‌هاي ادبي و هنري بهره‌مند نيست و به همين دليل توجه چنداني به آن نشده است. ولي در ميان آن متون، گاه كتاب‌هايي يافت مي‌شود كه به جهات گوناگون درخور اعتناست. از اين جمله است كتابي كه به «جهانگشاي خاقان» موسوم است و با وجود ارزش‌هاي ادبي و تاريخي آن تاكنون چنان كه بايد، به چشم عنايت و توجه محققان ادب روزگار صفوي نيامده است. اين متن- كه تاكنون دو نسخة خطي از آن شناخته شده- علاوه بر گزارش‌هاي دقيق و مفصّلي كه از زندگي و سلطنت شاه اسماعيل صفوي در بردارد از نظر شرح جزييات تاريخي و توصيف‌هايي از وقايع مهم دوران صفويه، كه در منابع ديگر كمتر بدان پرداخته شده است، اهميت فراوان دارد. همچنين شيوة حكايت‌پردازي و نقل حكايات با روشي شبيه به نقّالي، به كارگيري تعداد فراواني اصطلاحات و تركيبات ديواني و استفاده از جملات توأم با آرايش‌هاي لفظي در سراسر كتاب ديده مي‌شود. اين نوشتار ضمن شناساندن اين كتاب و بررسي ارزش‌هاي ادبي آن، دو تحرير ديگر آن را، كه پس از تأليف جهانگشاي خاقان، از روي همين متن نوشته شده، معرفي خواهد كرد.

Prose texts of Safavid havenʹt many literary and artistic values in comparison with previous periods. Therefore, little attention has been paid to them. However, a close look at that period shows that there are some books which deserve attentions. One of them is Khaghaniʹs Jahangosha. This book has received little attention by the literary researchers of Safavid periods. The book explains the exact report of Shah Soltan Abbasʹs life and detailed descriptions of important historical events in Safavid periods. They contain techniques of telling stories very similar to Naghali by using many idioms and Divan compounds. Sentences with figurative speech are identifiable throughout two manuscripts. This article in addition to introducing the book and investigating its literary values, presents two more writings which have been written after Khaghaniʹs Jahanghosh