معناشناسي «ظنّ» در قرآن كريم

Semantics of Zann in Holy Quran

يكي از واژه‌هاي قرآني كه فهم دقيق معناي آن، در دريافت معارف قرآني تاثير به سزايي دارد واژه «ظن» است. بسياري از مفسّران «ظن» را حالتي نفساني، يعني اعتقاد راجح و گمان كه مرتبه‌اي بالاتر از شك و پايين‌تر از يقين است معنا كرده‌اند. بسياري از لغويان هم اين واژه را از كلمات اضداد معرفي كرده‌اند كه به دو معناي شك و يقين به كار مي‌رود. صاحبان كتب وجوه و نظاير براي اين واژه در قرآن مجموعاً پنج معنا بيان كرده‌اند: شك، يقين، تهمت، پندار و دروغ. براي بازشناسي ظن به معناي شك از ظن به معناي يقين نيز معيارهايي ادبي بيان شده است. در مقاله حاضر با مراجعه به كاربردهاي اين واژه در فرهنگ عربي، ديدگاه مفسّران در تفسير ظن به گمان بررسي خواهد شد. همچنين با تكيه بر تحليل‌هاي روان شناختي، تفسير مفسران از اين واژه در تعدادي از آيات مشتمل بر آن بررسي و نقد و معيارهاي معرفي شده براي تشخيص ظن به معناي شك از ظن به معناي يقين ارزيابي مي‌شود.

One of the Quranic words, the meaning of which is essential for understanding Quranic sciences, is the word "Zann". Many interpreters consider "Zann" as a mental state that is a kind of belief lower than certainty and above mere doubt. Many philologists also believe that the word is among the words of two different meanings; doubt and certainty. However some of the thinkers say that the word Zann has five meanings in the Quran: doubt, certainty, accuse, delusion and lie. For distinguishing "Zann" in the meaning of doubt from "Zann" in the meaning of certainty) also there have been some considerations by thinkers. The present essay while considering the usage of the word "Zann" in Arabic literature, studies the views of the interpreters who assign the meaning of "seeming" to the word Zann. The essay also based on some psychological analyzes takes into consideration the word Zann in some verses of Holy Quran and presents some criteria for distinguishing the word "Zann" in the meaning of doubt from "Zann" in the meaning of certainty.