فراز و نشيب روابط خارجي كريم خان زند با انگلستان

The rise and fall of the foreign relations of Karim Khan Zand: the case of relations with England

فراز و نشيب روابط خارجي كريم خان زند با انگلستان* ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ مهدي ابراهيمي?? احمد موسوي??? چكيده افتتاح تجارتخانه در بوشهر به سال 1763م. توسط كمپاني هند شرقي انگليس، مقدمه ايجاد روابط ايران و انگلستان در دوره زنديه است. در اين مقطع تاريخي، گذشته از عامل تجارت، لزوم ايجاد امنيت در سواحل جنوبي و منطقه خليج فارس و فقدان نيروي دريايي مناسب براي نيل به اين مقصود، دولتمردان ايران را به ايجاد روابط با قدرت‌‌هاي حاضر در منطقه با هدف بهره‌مندي از نيروي دريايي آنها ترغيب مي‌كرد. عدم همكاري موثر انگليسي‌ها و نيز حمايت كريم‌خان زند از قبيله بني‌كعب كه كمپاني انگليسي آن را تهديدي عليه منافع تجاري خود در منطقه مي‌دانست؛ موجب بروز تنش‌هايي در روابط دو طرف گرديد، تا آنجا كه انگليسي‌ها در سال 1769م. بوشهر را ترك كردند. اگرچه اهميتي كه كريم‌خان براي تجارت قايل بود و نيز از رونق افتادن بصره ـ به عنوان مهم‌ترين مركز تجاري انگلستان در خليج فارس ـ و فتح آن توسط ايران، زمينه ساز روابط مجدد دو كشور شد، اما مرگ كريم خان و درگيري‌هاي داخلي پس از آن، روابط دو كشور را جز در موارد محدود و معدودي به ركود كشانيد. واژگان كليدي: زنديه، كريم‌خان، روابط خارجي، انگلستان، خليج فارس، بوشهر، بصره.

The opening of a trade center in Bushehr in 1763 by the British East Indiaʹs Company led to the establishment of relations between Iran and England in Zandieh Era, During this period, in addition to trade, the necessity for security in the southern coasts and the lack of a competent navy to obtain this aim led the Iranian rulers to make ties and relations with the main powers in the region in order to make a powerful navy for Iran. The lack of cooperation by the British and the support which Karim Khan made for Bani Kab tribe that was a main threat for the trade interests of the British led to some conflicts between Iran and England. Finally, the English left Bushehr in 1769. Although the emphasis which Karim Khan put on trade and the stagnation of trade in Basrah - as the main center of British trade in the Persian Gulf - and the Iranian invasion of Basrah, paved the way for the reestablishment of ties between the two countries, the death of Karim Khan and the civil conflicts which followed his death, led to crisis and stagnations in the relations between the two countries, except for very few cases.