تحليلي جامعه‌شناختي از علت تداوم رويكرد پوزيتويستي به علوم انساني در ايران و عدم شكل‌گيري علم ديني و بومي با بهره‌گيري از رويكرد تركيبي ساخت و عامل

A Sociological Analysis of the Continued Positivist Approach toward Science and Lack of Religious Science in Iran

تحقيقات انجام شده نشان از آن دارد كه رويكرد پوزيتويستي، بر نظام آموزشي و پژوهشي كشور حاكم است. از سوي ديگر ادعا شده است كه رويكرد پوزيتيويستي، از يك‌سو با معارف اسلامي تعارض دارد و از سوي ديگر نتوانسته است مسايل فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و... كشورمان را حل كند. شواهد موجود حاكي از آن است كه با وجود گذشت بيش از سه دهه از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، مطرح شدن مكرر مشكلات موجود در نظام علمي و تحقيقاتي كشور و اقدامات انجام شده براي مقابله با رويكرد غالب و جانشيني رويكرد ديني و بومي به علوم، به‌خصوص علوم انساني و اجتماعي، هنوز اين مشكل به قوت خود باقي است. اين مقاله مي‌كوشد با تحليلي جامعه‌شناختي و با تكيه بر رويكرد تركيبي ساخت و عامل، به اين دو سوال پاسخ دهد كه: الف) چرا با گذشت بيش از سه دهه از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران و حساسيت‌هايي كه به حضور رويكرد پوزيتيويستي در جامعه علمي وجود داشته است، هنوز اين نگاه به علم در كشور سيطره دارد؟ ب) با وجود اقداماتي كه به‌ويژه در سه دهه اخير در زمينه توليد علم ديني و بومي انجام شده است، چرا هنوز چنين فعاليت‌هايي در كشور به ثمر ننشسته است؟ نتايج اين تحقيق نشان مي‌دهد كه در خوش‌بينانه‌ترين حالت، بازتوليد تلقي پوزيتيويستي از علم در فضاي آموزشي، پژوهشي، برنامه‌ريزي و اجرايي كشور، نه به صورت آگاهانه و با قصد و نيت توسط نظام حاكم، بلكه به صورت ناآگاهانه و از طريق عمل در ساختارهاي موجود انجام مي‌گيرد و از سوي ديگر، مواجهه صرفاً فلسفي با بحث علم ديني و بومي و بي‌توجهي به ابعاد جامعه‌شناختي و سياست‌گذاري آن، مانع عمده بر سر راه شكل‌گيري علم ديني در كشور است.

It has been proposed that the positivist approach that is dominant in the educational system of Iran, contrasts theology and has been unable to solve the cultural, social, and economical problems of the country. The research employs the mixed approach of structure and agent in sociology to answer the following two questions: Why is the positivist approach still dominant in the country three decades after the Islamic revolution, despite the existing sensitivities on the issue? Why have the numerous attempts to produce localized and religious science been fruitless? The research findings show that the best case scenario is that reproducing a positivist view of science in educational design takes places unconsciously by social constructs rather than by the will of the dominant system. Additionally, an absolute philosophical treatment of religious science and neglecting the sociological and policy dimensions is the main obstacle in formation of religious science in Iran.