نقش عوامل محيطي در آرايش فضايي (مطالعه موردي: حوزه آبخيز مهاباد)

The Role of Environmental Factors in Spatial Management of Rural Settlements(Case Study: Mahabad Watershed)

در پايداري مديريت حوزه‌هاي آبخيز، مطالعات و پژوهش ها در زمينه عوامل محيطي اهميت زيادي دارد. زيرا، داده‌هاي توليد شده از نتايج اينگونه پژوهش ها، راهنمايي بسيار ارزنده در انتخاب محل‌هاي مناسب براي آرايش فضايي سكونتگاههاي روستايي به شمار مي رود. هرگونه دخالت انسان در نظام طبيعت، بايد با آگاهي كامل انجام شود، در غير اين صورت، منشا ايجاد اختلال در تعادل پديده‌ها است و عملكرد پديده‌هاي طبيعي را به طور چشم‌گيري تغيير مي‌دهد. هدف اين مقاله، نقش عوامل محيطي، در آرايش فضايي سكونتگاههاي روستايي، به منظور كاهش هرچه بيشتر بلاياي طبيعي و جلوگيري از آسيب‌پذيري سكونتگاههاي روستايي مي‌باشد. روش پژوهش، علاوه بر مطالعات اسنادي و كتابخانه‌اي، مبتني بر مشاهدات محلي ميداني با استفاده از فن پرسشنامه است. در اين پژوهش، عوامل محيطي همچون (شيب، طبقات ارتفاعي، فاصله از گسل و زمين لغزش) به عنوان متغيرهاي مستقل و پراكنش روستاهاي حوزه مورد مطالعه، به عنوان متغير وابسته، تعريف شده است. براي تجزيه و تحليل داده‌ها از نرم‌افزار (ILWIS) در محيط GIS و نرم‌افزار آماري (SPSS) بهره‌گيري شد. نتايج پژوهش نشان مي دهد كه عملكرد نسبتاً شديد برخي عوامل و پديده‌هاي محيطي همچون پديده زمين لغزش، نه تنها موجب وارد آمدن خسارات به محيط‌هاي دست ساز انساني شده، بلكه باعث تخريب، فرسايش و فقر محيط طبيعي در مناطق روستايي هم شده است. در اين ارتباط، موقعيت كوهستاني ناحيه مورد پژوهش، تاثير عميقي بر اين مسيله دارد. در موقعيت كوهستاني محدوده مورد مطالعه، دو عامل ارتفاع و شيب بعنوان عوامل بازدارنده و محدود كننده در مديريت حوزه هاي روستايي عمل مي‌نمايند. نتايج حاكي است كه انواع گسل‌ها و چين خوردگي‌هاي محلي با منشا زمين ساختاري، لرزش‌هاي فراواني را باعث شده است كه منطقه مورد مطالعه را با خطرپذيري روبرو كرده است

In sustainable watershed management, research and study about environmental factors are important issues. It is because such studies often produce some valuable data used to select the proper locations for spatial arrangement of rural settlements. Every human activity in natural system must be based on knowledge, otherwise it would cause some disruptions in phenomena balance and widely changes the function of the natural phenomena. The aim of this study is to identify the role of environmental factors in spatial arrangement of rural settlements of Mahabad watershed to reduce the various natural accidents and prevent the vulnerability of rural people. Research method in addition to literature review is based on locally and field research and questionnaire techniques. In this research, some environmental factors such as slope classes, elevation, distance from fault and landslide were considered as independent variables and rural settlement distribution was defined as depended variable. ILWIS and GIS software and SPSS as statistical software were used to analyze data. The results showed that landslide and creeping not only cause some damages on man- made environments but also lead to some degradation, erosion and environmental poverties in rural regions. In this relationship, mountain location of Mahabad watershed affects deeply on this problem. Two factors such as altitude and slope act as limiting factors in spatial arrangement. The results showed that various faults locally folding generated from tectonics, cause the great amount of quakes that made study region to be hazardous.