سفر زيارتي حج در دوره قاجار بر مبناي سفرنامه‌هاي رجال دوره قاجاري

Pilgrimage to Mecca in Qajar Period (in the Travelogues of the Personages of This Period)

نوشتار حاضر به بررسي سفرنامه‌هاي حج رجال دوره قاجار مي‌پردازد و با رويكردي توصيفي – تحليلي، انجام مراسم حج توسط ايرانيان را در آن دوره تاريخي بررسي مي‌كند. پرسش اساسي در اين مقاله اين است كه مراسم حج توسط ايرانيان در آن روزگار به چه صورت انجام مي‌شد و متاثر از چه عواملي بود. به نظر مي‌رسد اين سفر و به‌طور كلي چگونگي اجراي اين مناسك و زيارت اماكن متبركه آن سرزمين توسط ايرانيان شديداً تحت تاثير اختلافات ريشه‌دار اعتقادي و تاريخي مذاهب تشيع و تسنن بوده است. علاوه بر اين، با توجه به تسلط دولت عثماني بر اين منطقه جغرافيايي، روابط بين دولت‌هاي ايران و عثماني و نيز اوضاع سياسي ـ اجتماعي روزگار، نقش تعيين‌كننده‌اي در اين خصوص داشته است. افزون بر اين، اوضاع و احوال جغرافيايي و محيطي از قبيل بُعد مسافت، گرماي شديد، بي‌آبي وخشكسالي و بيماري‌هاي مسري نيز در اين خصوص بي‌تاثير نبوده است.

Using a descriptive-analytical approach, the present paper investigates the hajj travelogues of the personages in Qajar period and expounds the way of performing hajj rituals by Iranians in that period. The main question of the research is how Iranians used to perform hajj in that period and what factors influenced their hajj rituals. The research findings show that the conditions of hajj and, generally speaking, performing these rituals and visiting holy shrines by Iranians were greatly influenced by the deep ideological and historical differences between Shiite and Sunni schools of thought. Furthermore, this geographical region was under the control of the Ottoman Empire, therefore, the relations between the Iranian government and Ottoman government and the sociopolitical conditions of that time had a decisive role in this regard. In addition, the environmental and geographical conditions, such as long distance, fierce heat, waterlessness and drought and contagious diseases were influential, as well