كليدواژه :
تسلسل , فاعل مختار , اراده , فاعل موجب , جبر فلسفي , اختيار
چكيده فارسي :
مساله جبر و اختيار از مباحث بسيار مهمّ در حوزه انسانشناسي است كه در ميان فلاسفه، متكلّمان، اصوليون و روانشناسان مطرح ميباشد. جبر به اعتبار اسباب و عوامل آن، به جبر كلامي، روانشناختي و فلسفي تقسيم ميگردد. در اين ميان، جبر فلسفي اهميّت ويژه‌اي دارد و غالباً توسط فلاسفه نفي شده است. در مقابل برخي از متكلّمان آنرا به عنوان لازمه ديدگاه‌هاي فلاسفه، امري اجتناب‌ناپذير دانسته و مستلزم سلب اختيار ميدانند. در ميان مسايل فلسفي، سه مساله مستلزم جبر و سلب اختيار پنداشته شده است: يكم. «ضرورت سابق» كه مستفاد از قاعده فلسفي «الشيي ما لم يجب لم يوجد» است؛ دوم. منتهي شدن اراده انسان به اراده واجب بالذات؛ سوم) غير ارادي بودن اراده. مساله اخير، جزو مسايل بسيار مشكل در حوزه افعال اختياري است، و بزرگاني همچون فارابي، بوعلي سينا، فخر رازي، ميرداماد، صدرالمتالهين، علامه طباطبايي، آخوند خراساني، ميرزاي ناييني، محقّق اصفهاني، امام خميني و محقّق خويي به تبيين و تحليل آن پرداخته و در جهت حلّ آن پاسخهاي مختلفي ارايه نمودهاند.
چكيده لاتين :
The problem of compulsion and volition is one of very important topics in the field of anthropology which is posed among philosophers, theologians, scholars of the principles of jurisprudence and psychologists. Considering its causes and agents, Predestination is divided to theological, psychological and philosophical predestination among which the philosophical predestination is of special importanceand often has been denied by philosophers. By contrast, some of theologians consider it inevitable as the prerequisite of the view of philosophers which necessitates the negation of free will. Three problems among the philosophic problems has been deemed to necessitate the negation of free will; First, the “previous necessity” which has been drawn from philosophic rule of “ While a thingis not necessary, it will not exist”; Second, the ending of the will of human to the will of “the Necessary by essence”. Third, the involuntariness of will. The recent problem is from among very difficult problems in the field of voluntary actions and great scholars like Farabi, Abu Ali Sina, Fakhr-e- Razi, Mirdamad, Sadr al-Mote’allehin, AllamahTabataba’i, Akhundkhorasani, MirzaNa’ini, MohaghighEsfahani, Imam Khomeini and Mohaghighkhu’I have aimed to explain and analyze it and have presented different answers in order to solve it.
Keywords: philosophical predestination, volition, will, free-willed agent, unfreeagent , endless chain
