بررسي تنوع ژنتيكي برخي صفات زراعي در سه توده بومي گندم دوروم به‌منظور استفاده از آنها در برنامه‌هاي اصلاحي

Study on genetic diversity of some agronomic traits in three durum wheat landrace in order to utilize them in breeding programs

ارزيابي توده‌هاي بومي و استفاده از ژن‌هاي مطلوب موجود در اين منابع، در اصلاح گياهان زراعي امري مهم و اساسي است. اين مطالعه به منظور بررسي تنوع ژنتيكي در درون سه توده بومي گندم دوروم (زردك، گرديش و چهل‌دانه ) و در نهايت خالص سازي توده‌هاي مذكور و انتخاب لاين‌هاي برتر از نظر صفات و خصوصيات زراعي در طي سه سال زراعي (1386-1383) در ايستگاه تحقيقات كشاورزي ديم مراغه اجرا شد. در سال اول از هر توده 200 سنبله به طور تصادفي انتخاب گرديد. در سال دوم سنبله‌هاي انتخابي از هر توده روي رديف‌هاي جداگانه كشت شده و از شش صفت مورفولوژيكي و زراعي (تحمل سرماي زمستانه، تاريخ ظهور سنبله، تاريخ رسيدن دانه، ارتفاع بوته، رنگ سنبله، رنگ ريشك و تعداد پنجه‌ها) يادداشت برداري گرديد. با توجه به خسارت سرماي زمستان در سال دوم و از بين رفتن تعدادي از لاين‌هاي هر توده، در سال سوم (86-1385)، از توده‌هاي گرديش و چهل‌دانه 64 لاين و از توده زردك 49 لاين در قالب طرح آماري لاتيس مربع (8×8 و 7×7) با دو تكرار در شرايط مزرعه‌اي كشت گرديد. نتايج بررسي صفات و خصوصيات زراعي و عملكرد دانه (15 صفت مختلف) در سال سوم نشان داد كه در هر سه توده مورد بررسي، بيشترين تنوع مربوط به صفت‌هاي تحمل سرماي زمستانه، زاويه سنبله با گياه، خميدگي دم سنبله، دوام برگ پرچم، عملكرد دانه و قدرت رشد در مرحله ظهور برگ پرچم بوده و كمترين تنوع در بين صفات و خصوصيات مورد بررسي در هر سه توده مربوط به تاريخ ظهور سنبله و تاريخ رسيدن دانه بود. با توجه به نتايج حاصله و وجود تنوع مناسب در صفت تحمل سرماي زمستانه، مي‌توان از لاين‌هاي متحمل بطور مستقيم و يا دورگ‌گيري و ايجاد لاين‌هاي متحمل به سرما در برنامه اصلاح گندم دوروم مناطق سردسير ديم، بهره‌برداري كرد.

Study and evaluation of landraces and using suitable genes of these resources is one of the important and basic methods in crop breeding programs. In order to evaluate the genetic diversity in three durum wheat landraces (Zardak, Gerdish and Cheheldaneh), their purification and selection of the best lines with good agronomic traits this study was carried out during three cropping seasons (2004-2007) in Maragheh Dryland Agricultural Research Station. Two hundred individual spikes were selected among each landrace in first year. In second year each spike was planted in separate line and six agronomic traits (cold tolerance, date of heading, date of maturity, plant height, spike color, awn color and tiller number) were noted. Because of winter cold damage in 2nd year, 64 lines from Gerdish and Cheheldaneh and 49 lines from Zardak were planted in square lattice design (8×8 and 7×7) with two replications. Results of study on agronomic traits and grain yield(15 traits) in 3rd year showed that the most diversity in three landraces were belong to cold tolerance, angel of spike with plant, curve of peduncle, flag leaf duration, grain yield and growth vigor at flag leaf emergence and date of heading and date of maturity were the least diversity. Regarding the results and existing suitable diversity in cold tolerance, direct use of the tolerant lines or use of them in crossing programs is recommended.