كليدواژه :
اسماعيليه , دژهاي كوهستاني , سلجوقيان , قهستان
چكيده فارسي :
سيستم و ابزار دفاعي در دژهاي ايران اسلامي مطالعه موردي: دژهاي اسماعيليه در منطقه قهستان محمد فرجامي چكيـده انسان ها از ابتداي خلقت با روش هاي مختلف و متنوعي از خود در مقابل ناملايمات طبيعي و انساني محافظت مي كرده اند، اما شكل و روش دفاعي بناها به فراخور رشد ذهني و فكري بشر تغيير كرده و رشد يافته است. در دوره هاي مختلف پيش از تاريخ، انسان ها بسته به شرايط طبيعي و جغرافيايي نقاط مختلف كره زمين، روش هاي دفاعي مختلفي را مدّنظر قرار داده اند. لذا روش هاي دفاعي در قرون ميانه اسلامي از تنوع بسيار زيادي برخوردار بوده است، زيرا دژسازي و ساخت و ساز ساختارهاي دفاعي كه در دوره هاي اشكاني و ساساني با خشت، گل، لاشه سنگ و ملات گچ به تعداد بسيار زيادي در سراسر قلمرو سياسي و فرهنگي پارت ها و ساسانيان ايجاد شده بود، در اين دوره نيز به نوعي تكرار شد و اسماعيليه با ساخت دژها ي سنگي بر ارتفاعات، در قلمرو سياسي سلاجقه عامل مهم مقاومت در برابر قدرت خودكامه سلاطين سلجوقي بودند. اسماعيليان با ساخت اين دژها، هم به نوعي شيوه هاي معماري دوران تاريخي خصوصاً ساساني را يادآور شدند و هم ويژگي و تنوع خاصي به معماري خويش دادند. آنان با ساخت دژ در ارتفاعات و بلندي ها در نقاط مختلف جهان اسلام خصوصاً شرق ايران (قهستان)، دره الموت، اصفهان و سوريه (جبل بَهرا) قدرت فوق العاده خود را به رخ شاهان سلجوقي، صليبيون و ساير دشمنان خود در جامعه آن روز كشيدند. اين تحقيق به صورت ميداني صورت گرفته و بخش هايي از آن نيز كه دسترسي به خود قلعه نبوده از منابع و كتب مرتبط استفاده شده است و از سويي به تفسير و تشريح در مورد ساختار دفاعي دژها در طول دوره هاي مختلف پرداخته است و سپس به ساختار و شكل دفاعي دژهاي اسماعيلي در منطقه قهستان به طور خاص اشاره شده است. واژگان كليدي: دژهاي كوهستاني، اسماعيليه، سلجوقيان، قهستان.
چكيده لاتين :
Defending system and means in the strongholds of Islamic Persia Case study: Ismailia strongholds in the area of Ghohestan Farjami, Mohammad
Abstract: Since the beginning of their creation, human beings have defended themselves against natural disasters and human catastrophes in different and various ways, but the form and pattern of defending buildings has changed and evolved depending on manʹs mental development. During various pre-historic eras, depending on natural and geographical conditions of different spots on the Earth, men have taken different defending strategies into consideration. Thus, defending strategies were very various during medieval Islamic centuries because building strongholds and building defending structures during Arshakuni and the Sassanide eras by means of mud-bricks, mud, stones, and chalk mixture in great numbers took place all over the political and cultural territories of Parthia and Sassanide, which were repeated in a way during this period. Ismailia, by building stone strongholds at the heights, were an important factor of resistance against self-centered power of Sultans in the territory of Seljuqs. By building these strongholds, Ismailia somehow manifested the architecture of Sassanide era and meanwhile granted a creative feature to their own architecture. They casted their extra power in the teeth of Seljuqs, crusaders, and their other enemies in the community of those days by building strongholds at the heights in different spots of the Islamic world especially in the east of Iran (Ghohestan), Almut Valley, Isfahan, and Syria (Jabal Bahra). The present research is a field one and where the strongholds themselves were not available relevant books and sources were used. Moreover, it interprets and explains defending structures of the strongholds along different eras. Then, with a special perspective, the structure and defending form of Ismailia strongholds in Ghohestan have been pointed to. Key words: Mountainous strongholds, Ismailia, Seljuqs, Ghohestan
