مباني فلسفي توحيد صفاتي از ديدگاه علامه طباطبايي

Philosophical Foundation of Attributive Monotheism from Allamah Tabatabai’s View Point

علامه طباطبايي توحيد صفاتي حق تعالي را در قالب نظريه فلسفي «عينيت صفات كمالي با ذات حق تعالي» تفسير مي‌كند و اين ديدگاه را تنها تبيين معقول از توحيد صفاتي مي‌داند. بر اساس اين نظريه، صفات كمالي در خارج با ذات الهي و با يكديگر عينيت دارند هر چند از جهت مفهومي با هم و با ذات مغايرند. وي اين نظريه را بر اساس اصولي فلسفي همچون "معطي شي فاقد شي نمي‌شود" و صرافت و بساطت ذات الهي مدلل مي‌كند. علامه در پاسخ به اين پرسش كه چگونه اين تفسير از توحيد صفاتي با قبول كثرت مفهومي صفات سازگار است، دو راه را پيموده است: الف) تبيين اعتباري بودن مفاهيم صفات؛ ب) نفي انتساب كثرت صفات به مقام ذات. با تحليل بيش‌تر مي‌توان نشان داد كه اين دو پاسخ در طول هم‌اند و تناقضي با يكديگر ندارند. پاسخ نخست بر اين مبنا است كه چون مفاهيم صفات اعتباري است، كثرت مفهومي صفات لطمه‌اي به وحدت مصداقي صفات و ذات نمي‌زند. اما پاسخ دوم يك گام فراتر مي‌نهد و مقام ذات الهي را از تقيد مفهومي و مصداقي پيراسته مي‌داند؛ هر چند كثرت مفهومي صفات بعد از مقام ذات تحقق مي‌يابد اما ذات خداوند عين تمام صفات كمالي به نحو اعلي و اشرف است..

Allamah Tabatabai interprets the doctrine of Attributive monotheism of God under the philosophical theory of the identity of God’s perfection attributes with His essence. Because, in his view point, it is the only rational way for explanation of Attributive monotheism. According to this theory, all Divine perfection attributes are identical with each other and with God’s nature in external world; although they conceptually differ from each other and with God’s nature. His demonstration is based on some Islamic philosophy principles, such as “the bestower of a thing cannot be lack of it” or on “simplicity and purity of Divine essence”. In order to show the consistency of this explanation from Attributive monotheism, with acceptance of conceptual plurality of attributes, Allamah has presented two theses: A) the concepts of Divine attributes are posited mentally or virtually; B) the negation of plurality of attributes from God’s very nature. Through an accurate analysis, we can understand that these two theses are compatible and there is no contradiction in it. The first one is based on the fact that, since the concepts of attributes are virtual and mental, so conceptual plurality of attributes cannot damages the external unity of God’s attributes and essence. The second one, however, steps beyond and purifies Divine essence from any existential and conceptual qualification.