پيامدهاي زيست اجتماعي و زيست محيطي ناشي از دستيازيهاي انساني بر حريم و بستر رودخانه ها در استان گيلان

Socio-environmental consequences resulting from human privacy interference and bed rivers in Gilan province

استان گيلان داراي رودخانه هاي متعددي است كه اغلب آنها آب دايمي دارند و در فصل بهار معمولا سيلابي مي باشند. طغيان اين رودخانه ها در فصل بهار و بارندگي باعث بروز خسارت هايي مي گردد كه در اثر نزول باران بر پهنه هاي پوشيده از برف در ارتفات همراه با وقوع رگبار هاي تند و با شدت زياد كه موجب آبگرفتگي معابر، مزارع و مناطق مسكوني در بخش هاي مياني و فرودست حوزههاي آبخيز مي شود (14). البته نوع بهره برداري از اراضي و حواشي رودخانه ها كه به صورت سنتي در سطح استان رواج دارد به ويژه در مناطق فرو دست موجب بروز مشكلات متعددي در حاشيه رودهاي منطقه گرديده است(1). بطوري كه جاري شدن سيل و طغيان رودخانه ها و خسارات ناشي از آن در سال هاي اخير ناشي از دستيازي هاي صورت گرفته مي باشد. در اين رابطه بهره برداري هاي نامناسب از منابع رودخانه اي نظير برداشت آب، جنبه هاي توريستي، فعاليت هاي شيلاتي، برداشت مصالح رودخانه اي، فعاليت كشاورزي در حريم رودخانه، آبگيري غير اصولي از رودخانه، نمونه هايي از مديريت نامناسب و دستيازي هاي غير اصولي است كه باعث خسارت در رودخانه هاي استان مي گردد. از سوي ديگر نياز روزافزون به آب به منظور فعاليت هاي كشاورزي و افزايش جنبههاي توريستي و گردشگري در سطح منطقه و استان، موجب دستيازي هاي متعددي به حريم و بستر رودخانه ها شده است. البته برداشت بي رويه شن و ماسه از بستر و حريم رودخانه ها، تخليه زباله و نخاله هاي ساختماني و تخليه فاضلاب هاي شهري ، روستايي و توريستي به حريم و درون رودخانه ها همراه با وارد كردن دام و چراي بيش از ظرفيت مراتع و تخريب پوشش جنگلي، موجب افزايش ظرفيت تخليه رواناب هاي سطحي توسط آبراهه ها و رودخانه ها و وقوع سيلاب ها و طغيان هاي رودخانه مي شود كه يكي از پيآمد آن خسارتهاي جاني و مالي و افزايش فراواني سيلاب شده است. اين در حالي است كه خسارات زيست محيطي ناشي از سيل و جريان سيلاب ها نيز قابل ملاحظه بوده و سالانه به ده ها ميليارد ريال مي رسد. براين اساس نتايج حاصل از بررسي و مطالعه انجام شده در گستره اي به مساحت 13791 كيلو متر مربع با مختصات جغرافياييʹ32 و o 48 تاʹ 33 و o 50 طول شرقي و ʹ33 و o 36 تا ʹ 29 و o 38 عرض شمالي در استان گيلان مشتمل بر چهار حوضه آبخيز اصلي از حوضه هاي آبريز تالش؛ انزلي؛ سفيد رود و آبريز شرق گيلان مبتني است كه براساس تقسيمات انجام شده توسط جاماب(1365) انجام شده است و حاكي از اين واقعيت است كه از سال 1350 تا سال 1380 خسارت ناشي از جاري شدن سيل در زيرآبخيز هاي مورد مطالعه مشتمل بر مرگ 39 نفر و وارد آمدن حدود 9/125ميليارد ريال خسارت مالي بوده است(13). به طوري كه اين ميزان خسارت در53 رويداد سيلاب همزمان وارد شده است .افزون بر اين جاري شدن سيل و تند آب ها، پيآمدهاي منفي اكولوژي در محيط هاي شهري و روستايي و زيست اقتصادي در سطح مزارع و محصولات زراعي و زير بنايي از جمله شبكه هاي ارتباطي را موجب شده است. براين اساس ضرورت دارد جهت رفع اين معضل راهكار هاي مديريتي در رعايت حريم و بستر رودخانه ها و كاهش دستيازي هاي غير اصولي مورد توجه قرار گيرند كه دراين مقاله سعي شده است در اين زمينه پيشنهاداتي ارايه گردد.

The Gilan province has several rivers which the most of them are full of water and usually over flow in spring. Raining over the altitudes which covered snow, with high intensity showers result overflow of rivers and cause many damages like flooded passages, farms and residential areas in inferior and middle parts of catchments. Of course, the method of taking advantage of the area near river, as traditional way which is done in province, especially in inferior parts, cause various problems in the province of Gilan. So that human enforce make overflow of rivers and itʹs side effects in recent years. The inappropriate taking advantage of river recourses as irrelative utilized water, Tourism aspects, fishier activities, around the river and water diversion.These are examples of inappropriate management which damages rivers of province. On the other hand the ascending needs for water in order to agricultural activities and increasing tourism aspects in The Gilan province cause numerous that human enforces make to bed of river. So that irrelative harvest of sand from bed river, to empty trash, building garbage urban, rural sewage in the river and grazing more than the capacity of pastures and forest, and damaging the forest covering result ascending the discharge capacity of surface runoff and rivers and occurrence flood of rivers. One of the following events is criminal and financial damages and increased frequency of flood. While the environmental damages caused by floods and overflow of rivers are also significant and reaches to tens of billions. Therefore the results of the review and study in the range of 13796 km2 area. Province of Gilan consisted of the following 3 main catchments of Talesh, Anzali, Sefid-Rood and watershed in east of Gilan has been carried out, show that the damages caused by floods in the current studied watershed including death of 39 persons and loss amounts to 125.9 billion Rials in years of 1971 to 2001. So that these damages occur in 53 events flood at the sometime furthermore showers, floods, have been led to negative consequences in urban and rural environments and bio-economic level in farm and farm crops and infrastructure including communicational networks. Therefore, in order to solve this problem consideration to the management strategy in observation to substrate of river and decreasing the non principles that human enforce make, is necessity.