گونه شناسي مزارهاي اسلامي در ايران، بر اساس مفاهيم قدسي تشبيه، تنزيه، جمال و جلال

Typology of the Islamic Shrines, Based on Sacred Concepts: Tashbih, Tanzyh, Jamal and Jalal

در طول تاريخ، بناهاي مذهبي به ويژه مزار امامان و بزرگان علم و عرفان، شكل هاي مختلفي به خود گرفته و به نظر مي رسد تفاوت در نحوه تجلي صفات و مفاهيم، باعث ايجاد تفاوت هاي كالبدي در آن ها گشته است. حال بايد ديد كه آيا اين تفاوت ها داراي مباني معنادار خاصي است و آيا بررسي چگونگي تفاوت ها مي تواند در گونه شناسي مزارها موثر واقع شود؟ نگارندگان اين تحقيق درصدد گونه شناسي مزارها، بر اساس تفاوت هاي معنايي و مفاهيم معرفتي مطرح شده در عرفان برآمده اند و اين گونه ها را با استفاده از مفاهيم تشبيه، تنزيه و صفات جمال، جلال، در سه دسته مزارهاي تشبيهي ـ جمالي، مزارهاي تنزيهي ـ جلالي، و مزارهاي تشبيهي ـ جمالي و تنزيهي ـ جلالي، مورد بررسي قرار داده و به بررسي ويژگي كالبدي مزارها، مرتبط با هر يك از اين گونه ها پرداخته اند. در خلال پژوهش از طريق روش مقايسه تطبيقي، معيارهايي براي سه گونه در نظر گرفته شده است، به اين ترتيب كه گونه تشبيهي ـ جمالي داراي ويژگي هاي حداكثر رابطه با طبيعت تشبيهي، دلالتگري نشانه و نماد، اصالت مقبره در سامان دهي فضاهاي مزار، قرارگيري مقبره در فضاي درون، به كارگيري مصالح فاخر و پرتزيين و وجود سلسله مراتب فضايي در رسيدن به مزار است و بهترين نمونه در اين گونه، مزار امامان شيعه مي باشد كه در دوره صفوي و قاجار به اوج خود رسيده است. گونه تنزيهي ـ جلالي داراي ويژگي هاي حداقل رابطه با طبيعت تشبيهي، دلالتگري آيه ، عدم اصالت مقبره در سامان دهي فضاهاي مزار، عدم قرارگيري مقبره در فضاي درون، به كارگيري مصالح كم بها و كم تزيين و عدم وجود سلسله مراتب فضايي در رسيدن به مزار است. بيشترين نمونه هاي اين گونه، در ميان اهل سنت رايج است كه داراي كمترين ميزان به كارگيري عناصر كالبدي و مجلل اند. گونه تشبيهي ـ جمالي و تنزيهي ـ جلالي، داراي ويژگي هاي مشترك هر دو مزار است و در دوره‌هاي آل بويه و سبك خراساني و رازي، رواج بيشتري داشته است.

Today, religious buildings , particularly the shrines, have a special place in the category of Architecture. These shrines have been changed during the history and they have found substantial physical differences with each other. It seems that, the difference in the expression of traits and concepts has caused the physical changes between them. Now, the main question is whether these differences have a significant fundamentals and how the differences can be effective in typology of the shrines? Thus, the aim of this study is to seek the typology of shrines, based on the existing differences and the views expressed in patterns of knowledge. These patterns usind the concepts of mystical Tashbih, Tanzyh and the traits Jamal, Jalal will be studied in three types: 1-the “Tashbihi- Jamali” shrines, 2- the “Tashbihi-jamali and Tanzyhi-Jalali” shrines and 3-the “Tanzyhi- Jalali” shrines. During the study, criterias of these three patterns are considered: the “Tashbihi-Jamali” shrines features are: maximum relationship with metaphorical nature, maximum Decoration, use of signs and symbols, centre Oriented ,The importance of inner space, Use of fine materials, Use of spatial hierarchy. The best samples of this pattern is the tomb of “Shia Imams”, which started the in the “Ilkhani” course & has reached its peak in the “Safavi” course. The “Tanzihi-Jalali” shrines features are: minimum relationship with metaphorical nature, minimum Decoration, use of purity, Axis oriented, Insignificance of the inner space, use of low-value materials, Lack of spatial hierarchy. Most samples of this pattern, have been popular among the “Sunnis”. This pattern has the least amount of the physical elements and luxurious. The “Tashbihi-jamali and Tanzyhi-Jalali” shrine have common features of both shrines & In the course of the “Ale-buye”, “Khorasani” and “Razi”style has been most prevalent